Gıda Teknolojisi

Dev işletmeler çekildi

İthalat nedeniyle Türkiye’nin en büyük gruplarından Koç Holding ve Mc Donald’s üretimden çekilirken Banvit, Saray Halı gibi büyük gruplar ithalatçı oldu. Küçük ve orta ölçekli birçok işletme üretimden çekilmek zorunda kaldı.

Tüketiciye de yaramadı
Üç yıl süren ithalat politikası tüketicinin ucuz et yemesini sağlayamadı. Ucuza ithal edilen canlı hayvan ve karkas et tüketiciye yerli et diye yüksek fiyatla satıldı. Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker ve bakanlık yetkilileri de sık sık ithal edilen etin tüketicilere pahalıya satıldığından yakındı.

Hayvancılıkta 3 yıllık ithalat politikasının faturası çok ağır oldu. Türkiye, canlı hayvan ve karkas et ithalatı için doğrudan 3 milyar dolar dövizi dışarıya akıtırken, ithalat nedeniyle yerli besicilerin uğradığı zararın ise en az 5 milyar lira civarında olduğu tahmin ediliyor. Son üç yılda hayvancılığa verilen destek tutarı da 5 milyar liranın üzerinde. Ayrıca hayvancılık yatırımlarının desteklenmesi amacıyla verilen düşük faizli kredi tutarı 6 milyar lirayı aştı. Rakamlara bakıldığında bu kadar çok desteklenen, kredi muslukları açılan hayvancılık sektöründe, ithalat politikası nedeniyle üretici de tüketici de memnun değil. Besiciler yüksek girdi maliyetleri nedeniyle kilosu 15-16 liraya mal olan karkas eti ithalat nedeniyle zararına satmak zorunda kaldıklarını söylüyor. Tüketici ise ithal etin en ucuz olduğu dönemde bile yüksek fiyattan et tüketmekten şikayet ediyor.
 

İthalata neden gerek duyuldu?
Dünyanın bir çok bölgesinde olduğu gibi Türkiye’de de 2007-2008 yıllarında çok büyük kuraklık yaşandı. Yem bitkileri ve yem hammaddeleri üretiminin azalmasına bağlı olarak yem fiyatı yüzde 100’den fazla arterken aynı dönemde Türkiye’de çiğ süt fiyatı yarı yarıya düştü. Karkas et fiyatında ciddi bir düşüş olmazken 3 yıl aynı seviyelerde (ortalama 10 lira) kaldı. Böyle bir dönemde Hükümet, yaşanacak krizi göremedi. Sektörün uyarıları dikkate alınmadı. Kuraklığa karşı ek önlemler almak yerine hayvancılıkta destekleme politikasını değiştirerek, hayvan başına doğrudan ödeme sistemine geçti. Bu yanlış politika yaklaşık 1 milyon baş süt hayvanının kesilmesine neden oldu. Sütte yaşanan krizin ete yansıyacağı belliydi ancak gerekli önlemler alınmadı. Sütte yaşanan büyük kriz 2009’da ette de yaşanmaya başlandı. Karkas etin kilosu 10 liradan 17-18 liraya kadar çıktı. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı fiyat artışını birkaç spekülatör tarafından yapıldığını belirterek yine önlem almak yerine “yeterince hayvanımız var, ithalata gerek yok” açıklaması yapıldı. Etçiler artan et fiyatının durdurulması için ithalat yapılması talebini Başbakan Recep tayip Erdoğan’a iletince Başbakan olaya el koydu ve en kısa sürede ithalat yapılacağını söyledi.
 

EBK’ ya ithalat izni
Kırmızı et fiyatındaki yükselmeyi durdurmak için Hükümet öncelikle Et ve Balık Kurumu’na ithalat yetkisi verdi. Resmi Gazete’nin 30 Nisan 2010 tarihli sayısında yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Et ve Balık Kurumu’na 31 Aralık 2010 tarihine kadar 16 bin ton damızlık olmayan canlı hayvan ve 7 bin 500 ton karkas et ithalatı yetkisi verildi. Bu yetki kapsamında yüzde 135 olan canlı hayvan gümrük vergisi belirlenen 16 bin ton için yüzde 10 düşürüldü. Et ve Balık Kurumu’nun ithal edeceği 7 bin 500 ton et için gümrük vergisi yüzde 225’ten yüzde 25’e indirildi. Et ve Balık Kurumu bu karar çerçevesinde ithalat için ihaleye çıktı. İlk iki ihale iptal edildi. Yapılan ihaleler et fiyatında ciddi hiçbir düşüş sağlamayınca Bakanlar Kurulu, 29 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan ikinci bir kararla Et ve Balık Kurumu’na bu kez sıfır gümrükle ve süresiz olarak 100 bin ton damızlık olmayan canlı hayvan ithalat yetkisi verdi.
 

Vergi oranlarında baş döndürücü değişiklik
Et ve Balık Kurumu’na sağlanan bu ayrıcalık özel sektörün tepkisine neden oldu. Özel sektörde ithalat için gümrük vergilerinin düşürülmesini istedi. Hükümet 7 Ağustos ve 13 Ağustos’ta aldığı kararlarla kasaplık hayvan gümrük vergisini yüzde 40’a düşürdü. 14 Eylül’de Cumhuriyet tarihinde ilk kez kurbanlık hayvan ithalatına izin verdi. Gümrük vergilerindeki bu düşüşlerde yeterli olmayınca 19 Eylül 2010’da canlı hayvan ithalatında gümrük vergisi yüzde 20’ye karkas ette yüzde 30’a düşürüldü. 28 Ekim 2010’da canlı hayvan ithalatında gümrük vergisi sıfırlandı. 22 Aralık 2010’da ise ithalattaki vergi oranları süresiz uzatıldı. Besicilerin iflasa sürüklenmesi nedeniyle 2011’in mart ayından başlayarak gümrük vergisi oranlarında bu kez artırma sürecine girildi. Karkas etin gümrük vergisi 19 Mart 2011’de yüzde 30’dan yüzde 45’e, 13 Mayıs 2011’de yüzde 60’a, 2 Temmuz 2011’de de yüzde 75’e çıkarıldı. Son olarak 30 Ekim 2012’de Resmi Gazete’de yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile karkas etin gümrük vergisi yüzde 100’e, canlı hayvan ithalatındaki gümrük vergisi de yüzde 40’a çıkarıldı.
 

Türkiye Hijazi ile tanıştı
Hükümetin canlı hayvan ve et ithalatı ile görevlendirdiği Et ve Balık Kurumu’nun açtığı ihalelerde Ürdün Merkezli Hijazi firması öne çıktı. İthalatın yıldızı konumundaki Hijazi hemen her ihalede en düşük fiyatı vererek kazandı. Hijazi adeta devletin et ve canlı hayvan tedarikçisi oldu.
 

Yatırım yapanlar da pişman oldu
Hükümet bir yandan canlı hayvan ve et ithalatına kapıları açarken bir yandan da 1 Ağustos 2010 itibariyle hayvancılık yatırımı yapanlara sıfır faizli kredi verdi. Sıfır faizli kredi ile yaratılan talep nedeniyle hayvan fiyatında ciddi artış oldu. Damızlık gebe düve fiyatı 4 bin liradan 7 bin liraya çıktı. Bir çok yatırımcı bu yüksek fiyattan hayvan alarak yatırım yaptı. İthalatın artması ile hayvan fiyatında tekrar gerileme oldu. Bugün damızlık fiyatı 4-5 bin lira seviyesinde. Yatırım yaparken 7 bin liraya alınan hayvanın değeri en az 2 bin lira düştü. Sıfır faizli kredi ile yatırım yapan bir çok girişimci de ithalat nedeniyle zarara uğradı.
 

Koç ve Mc Donald’s çekildi
Yüksek girdi maliyetleri nedeniyle ithal ucuz etle rekabet edemeyen dev firmalar bile piyasadan çekilmek veya onlar da ithalat yapmak zorunda kaldı. Kurulduğunda Türkiye’nin en büyük hayvancılık işletmesi olan Şanlıurfa’daki Koç Ata Çiftliği besicilikten çekilmek zorunda kaldı. Kendi restoranlarının et ihtiyacını karşılamak üzere hayvancılık sektörüne giren dünyanın en büyük fast-food mağazalar zinciri McDonalds’da ithalata ve yüksek girdi maliyetleri nedeniyle hayvancılık sektöründen çekildi. Türkiye’nin en büyük besicilerinden Banvit ve Kayseri Develi’deki Saray Halı,Yaşar Holding ve diğer bir çok büyük işletme ise ithalat yaparak faaliyetlerini sürdürdü. Büyüklerden bazıları havlu atarken bazıları da ithalatla yoluna devam etti. Küçük ve orta ölçekli birçok besi işletmesi ise ithalat karşısında dayanamayarak sektörden çekildi.
 

Kurbanlık ve saman ithal edildi
Geçen 3 yıllık dönemde Türkiye sadece canlı hayvan ve karkas et ithal etmekle kalmadı tarihinde ilk kez kurbanlık ithalatı yaptı. Bu yıl ise ilk kez ot ve saman ithal edildi. Uygulanan ithalat politikası ile Türkiye’ye çok miktarda hayvan ithal edilirken bu hayvanların yiyeceği yem hesaplanmadı. Kuraklığın da etkisi ile saman ve ot fiyatı yüzde 300 civarında artış gösterdi. Çözüm olarak ot ve saman ithalatı tercih edildi.
 

Tüketici ucuz et yiyemedi
Canlı hayvan ve et ithalatının başladığı 2010 yılında en düşük fiyatla ithalatın yapıldığı dönemde bile tüketici eti ucuza tüketemedi. İthal edilen etler büyük marketlerde “yerli et” olarak yüksek fiyattan satıldı. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker ve bakanlık bürokratları da sık sık biz ucuza et getiriyoruz ama marketlerde pahalıya satılıyor diye şikayetçi oldu. Et ve Balık Kurumu bu nedenle başlangıçta ithal ettiği canlı hayvanları kestirerek marketlere, kasaplara satarken piyasayı düzenleyebilmek için franchising sitemi ile mağazalar açmak zorunda kaldı. Açılan 79 mağazanın 75’i faaliyetini sürdürüyor.
 

İthalat azalıyor
Hayvancılıkta 2010 yılında başlayan ve 2011’de zirveye ulaşan ithalat giderek azalıyor. Gümrük vergilerinin artırılması nedeniyle bu yılın ilk 8 aylık döneminde hem canlı hayvan hem de karkas et ithalatında ciddi bir düşüş var. Canlı hayvan ithalatı resmi olarak yasaklanmasa da Gıda Tarım ve Hayvancılık bakanlığı ithalat yapmak isteyenlere veteriner hekim görevlendirmediği için gayri resmi bir yasak uygulanıyor. Karkas ette ise gümrük vergisinin yüzde 75’e yükseltilmesi ile cazip olmaktan çıkmıştı. Hükümetin 30 Ekim’de aldığı kararla vergiyi yüzde 100’e çıkarması ile ithalatın durma noktasına geleceği beklentisi var.
 

İthalat politikası hep başarısız oldu
Geçmiş yıllara da bakıldığında özellikle 1980 sonrasında yerli üreticiyi terbiye etmek amacıyla yapılan canlı hayvan ve et ithalatı ülke hayvancılığında büyük bir çöküşe neden oldu. Daha sonra 1995-96 yıllarında yapılan karkas et ithalatının da ülkeye yararı olmadığı gibi ülke hayvancılığına ciddi darbe vurduğu biliniyor. Hükümetin 2010’da başlattığı canlı hayvan ve et ithalatının da ülke hayvancılığına yarar getirmediği bir kez daha görülmüş oldu. Üstelikte bu hükümet ülke tarihinde ilk kez kurbanlık hayvan ve saman ithal eden hükümet olarak tarihe geçmiş oldu.
 

Başa dönüldü
İthalatın başladığı 2010 yılında karkas etin kilosu 17-18 liradan satılıyordu. Yapılan ithalatla birlikte yerli besici zararına da olsa 14 liradan karkas et satarken başlangıçta 10 daha sonra 12 liradan ithalat yapıldı. Gelinen noktada karkas etin kilosu 15-16 lira seviyesinde. İthalat başlarken kıymanın kilosunu 16 liradan satışa sunan Et ve Balık Kurumu bugün 18.5 liradan satıyor. Bir anlamda başa dönüldü. Yeni vergi artışı ile et fiyatının artması ve yine karkas etin 17-18 liraya çıkması bekleniyor.

Et Balık yerli besiciye dönüyor
Hükümetin ithalat yapmakla görevlendirdiği Et ve Balık Kurumu 2010 yılında kestiği hayvanın yüzde 75’ini ithal ederken yüzde 25’ini yerli besiciden aldı. Geçen yıl bu oran yüzde 40 ithal yüzde 60 yerli oldu. Bu sene de aynı oranın gerçekleşmesi bekleniyor.
Et ve Balık Kurumu Genel Müdürü Bekir Ulubaş, birinci görevlerinin piyasayı regüle etmek olduğunu belirterek DÜNYA’ya şu bilgileri verdi: “ Biz kurum olarak ithalatın başladığı 2010 yılında 132 bin 280 büyükbaş sığır ithal ettik. Yerli besicilerimizden ise 31 bin 492 hayvan aldık. Kesimlerimizde ithalat oranı yüzde 74’ti. Geçen yıl bu oran değişti. 2011’de toplam 97 bin 814 hayvan kestik. Bunun 39 bin 400’ü ithal geri kalanı yerli. Yani yüzde 60 yerli hayvan yüzde 40 ithal hayvan aldık. Bu yılın ilk 8 ayında ise 72 bin hayvan kesimimizin yüzde 40’ı yani 28 bini ithal, yüzde 60’ı yerli. Yıl sonuna kadar kesilen hayvan sayısının 100 bine ulaşacağını ve ithal oranının yüzde 30’a gerileyeceğini tahmin ediyoruz. Bizim asıl görevimiz piyasanın regüle edilmesi. Hem üreticiyi hem de tüketiciyi koruyacak bir politika uyguluyoruz. Bundan sonra da bunu yapacağız. Et ve Balık Kurumu olmasaydı tüketici çok daha pahalıya et tüketmek zorunda kalırdı.”

Canlı hayvan ve ette vergi oranlarındaki değişim
30 Nisan 2010: Bakanlar Kurulu Kararı ile Et ve Balık Kurumu’na 16 bin ton canlı hayvan ve 7 bin 500 ton karkas et ithalatı yetkisi verildi. Bu ithalat için canlı hayvanın gümrük vergisi yüzde 135’ten yüzde 10’a, etin gümrük vergisi yüzde 225’ten yüzde 25’e indirildi.

29 Haziran 2010:Et ve Balık Kurumu’na sıfır gümrükle 100 bin ton damızlık olmayan canlı hayvan ithalat yetkisi verildi

7 Ağustos 2010: Özel sektör için kasaplık canlı hayvan gümrük vergisi yüzde 40’a düşürüldü.

14 Eylül 2010: Cumhuriyet tarihinde ilk kez kurbanlık ithalatına izin verildi.

19 Eylül 2010: Canlı hayvan ithalatında gümrük vergisi yüzde 20’ye karkas ette yüzde 30’a düşürüldü.

28 Ekim 2010: Canlı hayvan ithalatında gümrük vergisi sıfırlandı.

22 Aralık 2010: Canlı hayvan ithalatındaki sıfır gümrük oranı ve karkas etteki yüzde 30 gümrük vergisi süre sınırı olmaksızın uzatıldı.

19 Mart 2011: Karkas ette gümrük vergisi yüzde 30’dan yüzde 45’e yükseltildi.

13 Mayıs 2011: Karkas etin gümrük vergisi yüzde 60’a çıkarıldı.

2 Temmuz 2011: Karkas ette gümrük vergisi yüzde 75’e çıkarıldı.

30 Ekim 2012: Ette gümrük vergisi yüzde 100’e, canlı hayvan ithalatındaki gümrük vergisi de yüzde 40’a çıkarıldı.

İthalat dönemi hayvancılık destekleri
YIL Destek (bin TL)
2009 867.947
2010 1.192.617
2011 1.727.000
2012 * 2.100.000
* tahmini

Canlı hayvan ve et ithalatı(bin dolar)
YIL Canlı hayvanlar Et ve yenilen sakatatlar
2009 33.664 1.600
2010 333.080 250.174
2011 1.028.120 513.600
2012 * 599.373 78.206

(Ali Ekber Yıldırım)