Gıda Teknolojisi

Resmi Adı: Fas Krallığı
Nüfusu: 32,4 milyon
Başkenti: Rabat
Resmi Dil: Arapça ( Resmi Dil ),  Fransızca (İş, Hükümet ve Diplomasi Dili)
Yüzölçümü: 458 bin 730 kilometrekare (Batı sahra hariç)
Para Birimi: Dirhem

Kuzey Afrika’da Cezayir ve Batı Sahra arasında yer alan Fas, dünyanın en büyük fosfat yataklarına sahip ülkesi olarak kabul ediliyor. 32,4 milyon kişinin yaşadığı ülkede Kral 6. Muhammed halen krallığını sürdürmekte olup önümüzdeki dönemde de konumunu koruyacağı belirtiliyor. Ülkede hükümet yeni anayasa çerçevesinde gücünü artırma politikası izlese de gücünün yine de zayıf kalacağı ifade ediliyor.

Dünyanın en büyük fosfat yataklarına sahip olan Fas, ekonomisini tarım, imalat, balıkçılık ve turizm gelirleri ile dış ülkelerde çalışan Faslılar’ın ülkeye getirdikleri dövizlerle (2011 yılında 7,3 milyar dolar) finanse ediyor. 1980’li yıllardan itibaren IMF ve Dünya Bankası ile işbirliği içinde başarılı bir ekonomik reform sürecine giren ülkede, bu çerçevede dış ticaret rejiminin liberalleştirilmesi, yeni yatırım kanunu, özelleştirme programı ve bankacılık sisteminin iyileştirilmesine gidildi. Fas ekonomisinin son 10 yılda tarım ve fosfat sektörlerine olan bağımlılığı azalarak imalat ve hizmet sektörlerinin GSYİH’daki payları arttı. Ancak, tarım sektörü halen GSYİH’nin beşte birine yakın bir büyüklüğü temsil ediyor. Bu nedenle GSYİH, büyük oranda doğal koşullara bağlı kalmaya devam eden tarım sektörünün performansına göre yıllar itibariyle değişkenlik gösteriyor.

Fas ekonomisi son yıllarda önemli bir büyüme kaydederek 2002-2008 yılları arasındaki ortalama büyüme rakamı %5’ler seviyesinde gerçekleşti. 2002’de 1.300 dolar seviyesindeki kişi başına milli gelir de, bu gelişmeye paralel olarak artış göstererek 2011 yılı sonunda 3 bin dolar düzeyine ulaştı. Fas hükümeti, 2008-2009'da özelleştirmeye hız verdi ve ekonomik liberalizasyon yönündeki çalışmalarını sürdürmeye devam etti. Hükümet, son dönemde iş ortamının iyileşmesine yönelik çalışmalarını hızlandırmış ve bu çerçevede çalışanlarla ilgili mevzuat ve sınai haklar konusunda birtakım reformlar gerçekleştirmiştir. Genel olarak hükümetin çabalarının yatırımları teşvik etmek, işsizliği azaltmak, halkın refah düzeyini artırmak ve piyasadaki durgunluğu harekete geçirmek üzerine olduğu ifade ediliyor.

TARIM ve HAYVANCILIK SEKTÖRÜ

Tarım sektörü iş gücünün %40’ını (kadın iş gücünün %60’ı) istihdam etmekte olup, GSMH’nın ’unu oluşturuyor. Ülkede 1,2 milyon hektarı sulanan 8,7 milyon hektar ekili alan bulunuyor. Ülkede ihracata yönelik üretim yapan modern ve büyük ölçekli çiftlikler mevcut. Söz konusu modern çiftlikler, şarap ve narenciye üretiminin ’ini karşılıyor. Başta gelen tarım ürünleri, tahıl, baklagiller, zeytin ve narenciye olarak sıralanabilir. Sektör, iklim şartlarına bağımlı olduğundan verimi, yıldan yıla değişkenlik gösteriyor. Özellikle düşük mekanizasyon oranı, az gübre kullanımı ve sık sık kuraklık yaşanması tarım sektörünü olumsuz etkileyen en önemli faktörlerdir.

Fas, süt ürünleri konusunda kendi kendine yeterli olup, tahıl, seker, yağ ve çay ise ithal ediliyor. Diğer taraftan, meyve suyu, şarap, kurutulmuş ürünler, zeytin ve kapari ihracata yönelik olarak üretimleri desteklenen ürünlerdir. En önemli tarımsal ihraç ürünleri; narenciye, domates, taze patates, şaraplık üzüm olan Fas’ta zeytin ve zeytinyağı üretimi hem yurtiçi tüketim hem de ihracata yöneliyor. Ülkenin tarım ürünleri, AB piyasasında daha ucuz ve kaliteli ürünler sunan Yunanistan, İspanya ve Türkiye kaynaklı tarım ürünleri ile rekabet içindedir.

TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLER

Türkiye ile Fas arasındaki dış ticaret hacmi 2011 yılı sonunda 1,34 milyar dolar şeklinde gerçekleşti. Türkiye’nin Fas’a ihracatı 2011 yılında 921 milyon dolar olurken 2012’de 1.015 milyon dolara ulaştı. Fas’a ihraç edilen başlıca ürünler arasında, demir çelik, pamuk, otomobil, petrol yağları ve buzdolapları bulunuyor. Türkiye’nin bu ülkeden gerçekleştirdiği ithalat 2010 yılında 397 milyon dolar iken 2011’de 420 milyon dolar oldu. Fas’tan ithal ettiğimiz başlıca ürünler, difosfor pentaoksit, işlenmemiş kurşun, tabii kalsiyum ve otomobildir.

DEİK Türk-Fas İş Konseyi Başkanı Osman Kocaman Dünya Gazetesi’ne yaptığı açıklamalarda, Fas'taki Türk yatırımlarının genel olarak inşaat makineleri, gıda, tekstil, süpermarket zinciri, mobilya alanlarında yoğunlaştığını, bunun yanı sıra Türk firmalarının turizm, otomobil, tarım endüstrisi, inşaat, tekstil ve madencilik alanlarında yatırımlar yaparak Batı Afrika başta olmak üzere Afrika'ya açılabileceklerini vurguladı. Fas'ın yabancı yatırımcılara yönelik açık bir politika izlediğini dile getiren Kocaman, “Fas'a gerçekleştirilecek yatırımlarda sağlanacak teşviklerden sorumlu kurum Sanayi Bakanlığı'na bağlı olan Moroccon Investment Development Agency (AMDI)' dir Yatırım imkanlarına ilişkin detaylı bilgi için www.invest.gov.ma adresine bakılabilir. Ülkede liberal bir yatırım sistemi var. Devletin tekel olduğu fosfat üretimi, atık yönetimi, toptan sebze meyve dağıtımı yerli ve yabancı yatırıma kapalıdır. Bu sektörler dışındaki pek çok sektör özel yatırıma açık. Fas, farklı bölgelerindeki yatırımların artırılması ve söz konusu yatırımların teşviki amacıyla 2002 Ağustos ayından bu yana 'Bölgesel Yatırım Merkezleri'ni hayata geçirmiştir. Söz konusu merkezler aynı zamanda şirket kuruluşunda idari prosedürlerin sadeleştirmek üzere faaliyet göstermektedir. Toplam 16 bölgeye yayılmış olan bu ajanslarda tek gişeden şirket kuruluşu gerçekleştirilebilmektedir" dedi. Öte yandan Kocaman Fas ile Türkiye arasında serbest ticaret anlaşmasının 2006’da yürürlüğe girdiğini de anımsattı.

TÜRK İŞADAMLARININ FAS PAZARINDA DİKKAT ETMELERİ GEREKEN HUSUSLAR

Siyasi istikrara ve önemli dalgalanmalar görülmeyen güvenli bir ortama sahip olan Fas'ta, genel olarak herhangi bir güvenlik sorunu olmadığı gibi, yabancı işadamları kabul görmekte, özellikle Türkiye ve Türkler’e büyük sempati duyuluyor. Özellikle Türk ürünleri ve kalitesinin de Faslılar nezdinde olumlu bir imaja sahip olduğu ifade ediliyor.

Türk vatandaşları, ülkeye giriş tarihinden itibaren 6 ay süreyle geçerli pasaport hamili olmaları halinde yapacakları 90 güne kadar ikamet süreli seyahatlerinde vizeden muaf tutuluyor. Ülkeye girişte ve çıkışta verilen formların doğru ve eksiksiz biçimde doldurulması önem taşıyor. İstanbul-Kazablanka arasında haftanın her günü karşılıklı havayolu seferleri düzenleniyor.

Fas, Avrupa'ya yakınlığı, nispi olarak düşük işçi ücretleri, gelişen bankacılık sistemi, giderek liberalleşen ekonomisi, hızla devam etmekte olan özelleştirme ve yatırım programları, giderek büyüyen orta sınıfın mal ve hizmet arzındaki ihtiyaçları nedeni ile Türkiye için önemli bir ihraç pazarı özelliği taşıyor. Fas, deniz ürünleri alanda da önemli fırsatlar sunuyor.

Fas ekonomisinin basta ABD, AB ve Türkiye ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmaları’nın yanı sıra, diğer bölge ülkeleriyle yapmış olduğu ticari düzenlemelerin ülke ekonomisinin uluslararası ve bölgesel ekonomik sisteme uyumunu hızlandırması, Fas'ın önümüzdeki dönemde dış ticaretin yanı sıra yabancı yatırımlar bakımından da cazibesinin artmasına fayda sağlayabilir.

Firmaların ürünlerini ithal edecek ve pazarlayacak Faslı firmaların pazardaki konum ve tecrübelerinin titizlikle incelenmesi önemli. Bu ülkeyle ticaret ve yatırım yapmak niyetinde olan Türk firmalarının girişimde bulunmadan önce Fas ve pazar hakkında bilgi sahibi olabilmek amacıyla büyük önem taşıdığı düşünülen yerinde ön araştırma yapmaları öneriliyor.

İHRACAT POTANSİYELİ BULUNAN GIDA VE TARIM ÜRÜNLERİ

Şekerli ve Çikolatalı Mamuller
Fas’ın, şekerli ve çikolatalı mamuller ithalatını en fazla yaptığı ülkeler İspanya, BAE, Fransa, Türkiye ve Mısır'dır. Türkiye’nin ithalatı; ülkemizin, AB ve GAFTA ülkelerine göre gümrük vergileri açısından dezavantajlı durumda bulunmasına rağmen bu ürün grubunda Fas’ın ithalatında en fazla paya sahip beşinci ülke konumundadır. Fas'ın 2011 yılındaki şekerli ve çikolatalı mamuller ithalatı 35,4 milyon dolardır. Pazarda son yıllarda çikolatalı mamul satışları önemli oranlarda artış gösteriyor. Ülkenin hızla büyüyen genç bir nüfusa sahip olması, artan satın alma gücü ve hızla artan tüketim miktarı bu ürün grubunda pazarı ülkemiz açısından önemli bir konuma getiriyor. Fas pazarı, şekerli ve çikolatalı mamuller sektörü açısından fiyata aşırı duyarlı bir pazardır. Ülkemizden ihraç edilen ürünlerin büyük çoğunluğunu, pazarın talepleri doğrultusunda düşük fiyatlı ürünler oluşturuyor. Kaliteli ürünlerle de pazarda iyi bir yere sahip olabilmemiz için fiyat avantajı sağlamak büyük önem taşıyor.

Mercimek
2011 yılında Fas’ın mercimek ithalatı 19,6 milyon dolar olarak gerçekleşti. Ülkenin en önemli mercimek tedarikçisi ise yaklaşık %93’lük pay ile Kanada’dır. İhracatçılarımızın ilgi göstermesi durumunda Fas pazarının ülkemiz için iyi bir pazar konumuna gelmesi mümkün görülüyor. Pazara girişte en önemli rakibimiz Kanada olup, bu ülkeye ithalatta lojistik avantajımızın kullanılmasıyla Kanada’ya karşı pazar kazanma şansının olabileceği belirtiliyor.

Bisküvi
Bisküvi satışları halkın atıştırma eğilimindeki artışa paralel olarak değer kazanmaya devam ediyor. Bisküvi genellikle çay ile birlikte tüketiliyor. Üreticilerin yoğun rekabeti mevcut olup bu durum özellikle tüm bisküvi satışlarının 1/3’ünü oluşturan sade bisküviler için geçerlidir. Bimo (Biscuiterie Industrielle du Moghreb) ülkedeki en önemli bisküvi üreticisi firma olup, diğer önemli üreticiler ise Henry’s Maroc ve Gaumar Maroc’dur. Ülkedeki yerel bisküvi üreticileri düşük fiyat nedeniyle pazarda lider durumdadır. Bununla birlikte, Fas 2011 yılında yaklaşık 15,3 milyon dolar tutarında tatlı bisküvi ve gofret ithalatı gerçekleştirdi. Fas’ın makarna ithalatı 2011’de 9,1 milyon dolar olarak gerçekleşti. Sektördeki en önemli tedarikçi ülkeler ise, İtalya, Çin, Fransa ve İspanya'dır.

Makarna
Makarna sosları sektöründe yaşanan gelişmelere paralel olarak makarna tüketiminde de artış gözlemleniyor.
Türkiye'nin Fas'a makarna ihracatı 2012 yılında yaklaşık  %60 oranında artmasına rağmen çok düşüktür.
Makarna sektörüne ilginin artmasıyla birlikte farklı çeşit ve ebatlarda makarnaların pazara girdiği görülüyor. Cannelloni, lasagne, tagliatelle, farfalle, fusilli, ve macaroni gibi makarna çeşitleri marketlerde bulunabilmekle birlikte en popüler çeşit spagettidir.
 
Kuru Meyve
Kuru incir, kuru üzüm ve kuru kayısı ülkemiz için potansiyel arz eden sektörlerdir. Ülkenin kuru incir ve kuru kayısı ithalatında Türkiye lider konumda bulunuyor. Ülkenin toplam kuru meyve ithalatı 2011 yılında 8,5 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup 2010 yılına oranla %70’den fazla azalma oldu. 2012’de bu alandaki ihracatımız bir önceki yıla göre %87 oranında azaldı. Ülkenin kıyı kesimleri dışında tarıma elverişli arazilerin oldukça sınırlı olması nedeniyle diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi kuru meyve üretimi de fazla değildir. Bu nedenle Fas ihtiyacı olan kuru meyveleri de büyük ölçüde ithalatla karşılıyor.

T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, Ülke Masaları-I Dairesi’nden İhracatı Geliştirme Uzman Yardımcısı Yavuz Selim Özden tarafından hazırlanan Fas Ülke Raporu’ndan derlenmiştir.