Gıda Teknolojisi

Tarımsal üretimin tüm alanlarında ve süt çiftçiliğinde sürdürülebilirliğin artırılması amacıyla çalışmalar yürüten ve dünya süt durumunu yakından takip eden İngiliz kurumu AHDB Dairy’nin 5 Nisan 2017 tarihli raporunda, süt üretiminin dünya genelindeki güncel görünümü ayrıntılı şema ve tablolarla ortaya konuyor. Süt ürünleri ihracatında başı çeken beş ana bölgede (ABD, Avrupa Birliği, Arjantin, Avustralya ve Yeni Zelanda’da) Ekim 2016’dan bu yana her ay giderek artan süt üretiminin, 2017 Şubat ayında da yükselişini sürdürdüğü görülüyor. Şubat ayında bu beş bölgenin birleşik üretimi 22 milyar litrenin biraz altındaydı; bu değer yıllık eşdeğer bazda yaklaşık 279 milyar litreye karşılık geldi. Rapora göre, Yeni Zelanda Şubat 2017’de - kendi üretiminde zirveye ulaştığı geçen yılın Eylül ayından bu yana ilk kez - büyüme kaydetmiş olsa da ABD, küresel süt arzındaki yükselişe en büyük katkıyı vermeye devam ediyor. Avrupa Birliği (28 ülke)’deki  üretim de son aylarda istikrarlı biçimde artmaya devam ediyor. 

 

2017 yılına ilişkin tahminlerde, süt üretim ve ihracatında başı çeken beş bölgede (ABD, Avrupa Birliği, Arjantin, Yeni Zelanda ve Avustralya’da) %1 oranında birleşik büyüme öngörülüyor; bu da yıllık 3.5 milyar litre ilave süt üretimine karşılık gelmekte… Küresel üretimdeki bu artışın büyük bölümünü, sürü genişliği ve verimlilikte artış beklenen ABD tedarik edecek. Avrupa Birliği-28 ülkede de, üreticilerin süt işletmelerine vereceğin süt miktarında 2017 yılının ikinci yarısında (yıllık %.0,5’lik net artışla sonuçlanacak) bir artış bekleniyor.

 

AB SÜT ÜRETİMİ AÇIĞI KAPANIYOR 

AHDB Dairy’nin 17 Nisan 2017 tarihli raporunda, AB-28 genelinde süt üretiminin 2017 ilk çeyreğinde istikrarlı bir şekilde arttığı ve 2016’da görülen seviyelere yaklaştığı vurgulanıyor. Son resmi verilere göre, AB-28 ülkede günlük süt üretimi, 2016 Şubat ayına göre 5,3 milyon litre/gün daha düşüktü. Son yükseliş büyük ölçüde İtalya, Polonya, Fransa ve İngiltere'de artan üretimden kaynaklanıyor. Avrupa Komisyonu’nun son öngörüsüne göre, Avrupa Birliği’nin 2017 yılı süt üretimi 2016 seviyesinin %0.6 üzerinde olacak. Geçen yıl üretimiyle kıyaslandığında görülen açığın ilkbaharda kapanacağı, artışın önemli bölümünün yılın ikinci yarısında yaşanacağı düşünülüyor. 

 

AB üyesi tüm ülkelerin üretim durumunu gösteren Mart 2017 verileri henüz tam olarak ortaya konmadı. Ancak uzmanlar, üretimde geçen yıla göre görülen açığın giderek kapandığına işaret ediyor. AB ülkelerinin çoğunda son dönem yaşanan soğuk hava koşullarının süt üretimindeki artış hızını yavaşlatabileceği belirtilse de, üretici fiyatlarının kayda değer oranda düşmediği göz önüne alınarak, sözü edilen üretim açığının önümüzdeki birkaç ay içinde kapanacağı vurgulanıyor. 

 

ABD TARIM BAKANLIĞI’NDAN 2018 ÖNGÖRÜSÜ 

Dünyanın önde gelen süt üreticilerinden (Hindistan’dan sonra ikinci) ABD’nin Tarım Bakanlığı, 10 Mayıs 2017’de yayımladığı Dünya Tarımsal Arz Talep Tahminleri’nde süt üretiminde 2018 yılının “güçlü üretici fiyatları” ve “makul yem maliyetlerinin” desteğiyle yükseliş yılı olacağı öngörüsünde bulundu. ABD Tarım Bakanlığı (USDA) tahminine göre; ABD’nin 2018 yılında yağlı ve yağdan arındırılmış ürünler ihracatı güçlü talep doğrultusunda artacak... Buna karşın ABD’nin yağdan arındırılmış ürün ithalatının 2017’e göre daha düşük olacağı, yağlı süt ürünlerindeki ithalatının ise bir miktar artacağı tahmin ediliyor. ABD Tarım Bakanlığı, 2018 yılında süt fiyatlarını 50 kg başına (per cwt) 17.55 dolar – 18.55 dolar arasında öngörüyor.

 

DÜNYA SÜT DURUMU 

Süt sektörüne özel Avrupa ve dünya çapında pazar araştırmaları ve tahminler yayımlayan İtalyan araştırma ve danışmanlık şirketi CLAL’in küresel ölçekte ve ülkeler bazında veriler aktaran son raporunda da dünya süt durumuna ilişkin aydınlatıcı bilgiler yer alıyor. CLAL araştırma şirketinin ABD Tarım Bakanlığı, Eurostat ve dünya geneline dağılmış ulusal istatistik kurumlarından sağlanan veriler temelinde derlediği 6 Nisan 2017 tarihli rapora göre; 2016 yılında dünya genelinde 592 milyon 517 bin ton süt üretildi. Bu üretimin yaklaşık 177 milyon tonu (%29.9’u) sıvı süt olarak tüketilirken,  162 milyon tonu (%27.4’ü) peynir, 37.9 milyon tonu (%6.4’ü) tam yağlı süt tozu, 50 milyon tonu (%8.5’i) yağsız süt tozu olarak değerlendirildi. 

 

Raporda 2017 yılının tamamı için öngörülen tahminler de yer alıyor. Buna göre, 2017 yılında dünya genelinde 602 milyon 343 bin ton seviyesinde bir süt üretimi bekleniyor. Bu değer 2016 yılı toplam üretim miktarına göre %1.66, 2015 yılı toplam üretimine göre ise %2.27’lik bir artışı ifade ediyor:

 

1 kg peynir üretmek için 8,50 kg tam yağlı çiftlik sütü 

1 kg yağlı süt tozu (WMP) üretmek için 7,81 kg tam yağlı çiftlik sütü 

1 kg yağsız süt tozu üretmek için 10,72 kg tam yağlı çiftlik sütü 

1 kg yoğunlaştırılmış süt üretmek için 2 kg tam yağlı çiftlik sütü

 

DÜNYADA SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ 

İtalya merkezli araştırma şirketi CLAL, raporunda dünya genelinde üretilen sütün ne şekilde değerlendirildiğine ilişkin detaylar da veriyor.

 

AVRUPA’DA STOKLAR YÜKSEK, FİYATLAR DÜŞÜK 

2016 yılı, Avrupa süt endüstrisi için, bilindiği gibi, kotasız ilk takvim yılıydı. Avrupa Süt Birliği (EDA)’nın 2016/17 Yıllık Raporu’nda aktarılan bilgilere göre, 2016 yılı Avrupa Birliği’nde üretici fiyatlarında yüksek ve düşük arasında gidip gelen, ortalamaya bakıldığındaysa düşük fiyatların ağırlıkta olduğu zor yıllardan bir yenisi olarak geride kaldı. Avrupa Birliği’nde süt fiyatları 2009 yılından bu yana en düşük seviyesine geriledi. Yağı alınmış süt tozunda 1990'lı yılların başından bu yana en büyük müdahale stokları oluştu. 

 

• Yağı alınmış süt tozunda özel depolama ve müdahale Şubat 2017 sonuna kadar uzatıldı. Sabit fiyatla yapılan müdale alımlarında tavan, 109 bin tondan 350 bin tona çıkarıldı.  

• Düzenli müdahaleye 1 Mart 2017’den itibaren devam ediliyor. 

• Avrupa Komisyonu tarafından çiftçilerin desteklenmesi amacıyla diğer önlemlerin yanısıra 500 milyon Euro tutarında bir yardım paketi sağlandı. Bu paketin 150 milyon Euro’luk bölümü, süt üretimini azaltma planı için öngörülmüştü. 

• Rusya hükümeti, Ağustos 2014’te yürürlüğe koyduğu Avrupa Birliği’nden süt ve diğer gıda ürünlerinin ithal edilmesi yasağını 2017 sonuna dek uzattı. 

 

SÜT TESLİMATINDA MÜTEVAZI ARTIŞ 

Avrupa Birliği’nde üreticilerin süt işletmelerine teslim ettiği süt miktarı 2016 yılında (Almanya Merkezi Süt Pazarı Raporlama Kurumu-ZMB verilerine göre) 153 milyon tonluk yeni bir rekora ulaştı. Bu miktar 2015 yılı ile kıyaslandığında yaklaşık 1 milyon tonluk ya da (Nisan ayı artık gün düzeltmesi yapıldığında) %0.4’lük bir artış anlamına geliyor. Bu, süt alımında 2009 yılında yaşanan azalmadan bu yana kaydedilen en yavaş artış… Çiftçiler düşük süt fiyatlarına belli aralıklarla tepki gösterdiler.  2016 yılında önceki yıllara göre daha fazla inek kesime gönderildi. 2016’nın ilk on ayında kesimler %6,4 artış gösterdi. Hava şartları ve yemlik saman ve kuru ot hasadı birçok bölgede önceki yıla göre daha az tatminkâr oldu ve bu da süt üretiminin düşmesine neden oldu. . 

 

Avrupa Birliği- 28 ülkede süt üretimi 2016 yılı boyunca inişli çıkışlı bir seyir izledi.  Yılın ilk çeyreğinde, kota döneminin üç ayına kıyasla %4,5’luk güçlü bir artış gözlendi. İkinci çeyrekte büyüme %0.4’e geriledi. Haziran 2016’dan sonra ise süt alımı, artan bir düşüş oranlarıyla 2015 seviyesinin altına indi.  2016’nın son çeyreğinde Avrupa Birliği’nin süt üretimini azaltma planı devredeydi. Bu dönemde süt üreticisi çiftçiler, süt işletmelerine teslim ettikleri süt miktarının (toplamda 1,1 milyon ton seviyesine kadar) azaltılması için AB bütçesinden kilogram başına 14 Cent’e varan telafi bedelleri almak için başvuruda bulundular. 

 

Çiftçilerin süt işletmelerine yaptığı süt satışları üye devletlerin her birinde farklı seyirler izledi.   Hollanda’da örneğin %8 dolayında bir artış yaşanırken, İngiltere’de %3’ü aşan bir azalma gözlendi. Lüksemburg ve Güney Kıbrıs gibi küçük ülkelerde süt teslimatındaki artış oranı Hollanda’da olduğundan daha büyük gerçekleşti. Çiftçilerin işletmelere verdiği süt miktarı 2016’nın ilk 10 ayında üye devletlerin çoğunda arttı; buna karşın İngiltere, Fransa, Portekiz ve İsveç de dahil birkaç ülkede düşüş gösterdi. Hacim açısından en büyük artış Hollanda, İrlanda, Polonya ve İtalya'da gözlemlendi.

 

AB’NİN SÜT ÜRÜNLERİ İHRACATI 

Süt ürünlerindeki küresel ticaret 2016 yılında genel olarak neredeyse olduğu yerde sayarken, Avrupa Birliği’nin süt ürünleri ihracatı karmaşık bir gelişme gösterdi. Petrol fiyatlarındaki düşüş, ekonomik büyümedeki yavaşlama ve zayıf para birimleri, süt ürünlerinde önemli ithalatçı konumundaki ülkelerin alım gücünü zayıflatırken, zayıf Euro AB ihracatını destekleyen bir faktör oldu. Tereyağı ihracatı artarak 2007 yılından bu yana en yüksek seviyeye geldi. Peynir ihracatı Rusya’nın 1 Ağustos 2014 tarihinden bu yana uyguladığı ithalat yasağının şokunu atlattı ve Asya, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve ABD başta olmak üzere diğer pazarlardaki konumunu güçlendirdi. Dolayısıyla Rusya’daki kayıplar telafi edildi. Ancak 2016 yılı süt tozu ihracatında sıkıntılı bir dönem oldu. Üçüncü ülkelerce yapılan yağsız süt tozu alımları iki yıl önceki seviyelerin önemli ölçüde altına düştü; müdahale stokları büyürken Avrupa Birliği uluslararası pazardaki payını kaybetti. 

 

Konsantre süt ticareti keskin bir düşüş yaşarken, tam yağlı süt tozu ihracatında da yavaş yavaş azalmaya tanık olundu. 2016 yılında yalnızca peynir altı suyu tozu büyüme yolunda ilerledi.  Yabancı ülkelere yapılan sıvı süt ürünü satışları artmaya devam etti, böylece yeni bir “tüm zamanların rekoru”na daha ulaşıldı. Üçüncü ülkelerden yapılan süt ürünleri ithalatı düşük seviyede kaldı. Tereyağı ithalatı, tarihsel ithalat hacimleriyle kıyaslandığında önemli ölçüde azalma gösterdi. 

 

2016’DA DAHA FAZLA PEYNİR ÜRETİLDİ 

2016 yılının ilk çeyreğinde Avrupa süt işletmeleri teslim edilen sütlerin hepsini işleme zorlukları yaşadı. Bu durum yağsız süt konsantresi ve kaymak gibi hammaddelerin fiyatları üzerinde ciddi bir baskı oluşturdu. Bunun sonucunda süt alımları azaltılarak yeni tesislerin tamamlanması yoluna gidildi. Sıvı süt ve fermente ürünler gibi beyaz ürünlere yönelik iç talep durgundu, üretim de düz bir çizgide seyretti. Yıl ortasına doğru eldeki fazla sütün çoğu peynir haline getirildi. Yalnızca tereyağı ve yağsız süt tozu üretimi- yılın ilk aylarında belirgin miktarda olmak üzere - biraz arttı. 

 

OYNAK PEYNİR PAZARI

Avrupa Birliği peynir piyasası 2016 yılında yine büyüdü. AB tek pazarında daha fazla peynir tüketilirken üretim de artış gösterdi. Peynir ihracatı da iki yıllık durgunluğun ardından 800 bin tonu aşarak bir kez daha tüm zamanların rekoruna ulaştı. Ambargodan etkilenen büyük Rusya pazarının yerini, tüm dünyada geniş bir yelpaze oluşturan ülkelere yapılan daha yüksek satışlar aldı. Bununla birlikte, peynir piyasası üreticiler için çok sıkıntılı bir görünüm arz etti. Yılın ilk aylarında, yüksek üretim seviyeleri tedarikçiler arasındaki rekabeti kızıştırdı ve fiyatlar üzerinde ciddi baskı oluşturdu. Öyle ki, peynir fiyatları geçmişteki en düşük seviyelerinin altına, yer yer yağsız süt tozu ve tereyağındaki müdahalede saptanmış değerlerin altına indi. Aşırı düşük fiyat düzeyi belli peynir türlerinin üretiminde düşüşe neden oldu ve fiyatlar bir süre sonra güçlü biçimde toparlandı. Bütün bu gelişmelere rağmen, peynir piyasasında uluslararası ölçekte yine daha fazla rekabet gözleniyor. Okyanusya, ihracata yönelik yeni peynir üretim kapasitesine yakın zamanlarla kıyaslandığında daha fazla yatırım yapıyor ve ABD, 2016 yılının sonlarında ihracat piyasalarında daha önce olduğundan daha fazla varlık gösteriyor. 

 

TEREYAĞI EN SAĞLAM SEGMENT 

Tereyağı 2016 yılında bir kez daha süt piyasasının en sağlam segmenti oldu. Tereyağı arzı iç ve dış piyasalardaki hafif talep artışıyla birlikte artış gösterdi. Buna ek olarak, taze süt ürünleri, peynir ve yüksek tereyağı içeriğine sahip yenilikçi kahvaltılık ürünlerin üretimi için daha fazla süt yağı kullanıldı. Bununla birlikte, tereyağı pazarı istikrarsız bir görünüm verdi. Fakat peynir piyayasıyla karşılaştırıldığında daha az inişli çıkışlı bir seyir izledi. 2016 yılının ilk aylarında, yoğun arz periyodunda özel depolama alanında bir önceki yıla göre daha fazla stok oluştu. Fiyatlar, müdahale seviyesine yakın olana kadar baskı altında kaldı. Yılın ilerleyen aylarında kaymak üretimi ve erişilebilirliği azalırken, üçüncü ülkelere ihracat güçlü şekilde devam etti. Fiyatlar önemli oranda arttı ve önemli üye ülkelerde tüm zamanların rekoru seviyesine ulaştı. Uluslararası seviyedeki fiyatlar da fırladı. Ama uluslararası seviyede tereyağı arzı mütevazıydı. Avrupa Birliği’nin bu alandaki ithalatı geçmişe kıyasla oldukça düşüktü.

 

TAM YAĞLI SÜT TOZUNDA ARTIŞ YOK 

Tam yağlı süt tozu uluslararası piyasasının büyümesinde 2015 yılında gözlenen kesinti 2016 yılında da devam etti. Uluslararası ticaret 2014 yılı seviyesine ulaşmayı başaramadı. Çin’in ithalatı 2015 yılının üzerinde gerçekleşti, ama Cezayir ve Venezuela gibi önemli ithalatçı ülkelerden gelen talep yine düşük kaldı. Avrupa Birliği bu şartlar altında zorlu uluslararası ortamda ancak mevcut pazar konumunu koruyabildi. İç talebin ise son yıllarda hafifçe artan trendi sürdürdüğü görüldü. 

 

Derleyen: Aydın Arıcıoğlu