Gıda Teknolojisi

Ülkemiz pek çok ürünün farklı iklim şartları içinde farklı kültürel zenginliklerle birlikte yetiştiği ve üretildiği çok zengin bir coğrafya mevcut. Bu kadar zengin çeşit beraberinde birinden değişik ve benzersiz yöresel ürünleri karşımıza çıkarmaktadır. Bazen bir köye, bazen bir ilçeye bazen de bir şehre özgü yüzlerce ürün için tescil alınmaktadır.

 

Bu nedenle her yöreye COĞRAFİ İŞARET kullanım hakkı alan pek çok kurum ve ürün mevcut. Coğrafi tesciller Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından kayıt altına alınmakta ve verilmektedir. Ancak aklımıza bazı sorular gelmektedir. Bu coğrafi tescile konu olmuş ürünlerin tescil şartlarında belirtilen detayları ne derecede yerine getirilmekte ve yine tescil şartlarında yer alan denetimler ne ölçüde gerçekleştirilmektedir.

 

Coğrafi işaret alan işletmelerin coğrafi işaret alınmış ürüne ait tescile sahip olmadığını ve hatta nereden nasıl temin edebileceği konusunda bilgi sahibi olmadığını görüyoruz. Coğrafi tescillerde ürünlere ait hammaddelerin nereden ve hangi şartlarda elde edilmesi gerektiğini anlatan, bunun yanında üretim teknikleri ve varsa geleneksel yöntemler de dâhil olmak üzere tüm bunları açıklayan tarifler ve talimatlar hâlihazırda mevcut. 

Durum böyle olunca da üretilen bir coğrafi ürünün tescil şartlarının tam olarak yerine getirilip getirilmediği sorusu akla gelmektedir. Bu sorunun cevabı yine Türk Patent ve Marka Tescil Kurumu web sitesinde herkesin erişimine açık olarak sunulan coğrafi patentlerin içinde denetim başlığı altında belirtilmektedir. 

 

İşletmelerin coğrafi tescilde özellikle dikkat etmeleri gereken coğrafi sınırlar ve bunun yanında üretim işlem basamaklarının uygunluğu, hammadde kaynakları ve üretim yeri sınırları gibi bazı hüküm ve şartlar, tescillerde detaylı olarak yer almaktadır. Tüm bu detayların tescil dokümanlarında kim tarafından hangi sıklıkla denetleneceğine dair şartlar da açıkça belirtilmiştir. Ancak görüyoruz ki bu denetimler maalesef ye gerçekleştirilmiyor ya da etkin olarak denetlenmiyor. Coğrafi Tescil haklarını alan kurumlar genellikle bölgelerin ticaret ve sanayi odalarıdır. Üreticiler, coğrafi işaretli ürün üretmek ve satmak istediklerinde, bu işareti ürünlerinde kullanmak için ilgili ticaret ve sanayi odası ile sözleşme yapmaktadırlar. Sözleşme şartları ve Coğrafi ürünlerin tescilleri, coğrafi ürün standartlarında üretim yapılmasını doğal olarak şart koşmaktadır.  Coğrafi işaretleri ürünlerinde kullanmaya başlayan işletmelerde iki durum karşımıza çıkıyor. Birincisi hem coğrafi işaretli ürün hem de coğrafi işareti olmayan ürünleri birlikte üreten, paketleyen ve satışa sunan işletmeler, ikincisi de sadece coğrafi işaretli ürün üreten, paketleyen ve satan işletmeler. 

 

Her durumda üretilen, paketlenen ve satışa sunulan ve üzerinde coğrafi işaret etiketi konulmuş tescile tabi ürünlerin, tescil şartlarına uygun üretilip üretilmediğine, coğrafi işaretli olan ile olmayan ürünlerin üretim sırasında karışmadığında dair komisyonların denetimleri tecillerde yer aldığı şartlarda etkin olarak gerçekleşiyor mu? Bu sorunun karşılığı olarak yapılması gereken kontrol ve denetimlerin iki aşaması bulunmaktadır. Gıda maddeleri için, tescile tabi ürünlerde, varsa elde edildiği tarla ve bahçe gibi hammadde kaynakları ile bunun yanında, üretim tesisleri içinde, üretim şartlarının uygunluğu konularında olmak üzere iki aşamalı denetim ve kontrol faaliyetleri coğrafi tescillere göre gerçekleştirilmelidir.

 

Coğrafi tescilli ürün etiketi olan ürünlerin etkin olarak denetlenmesi ve sürekli kontrol altında tutulması ile tüketiciler için potansiyel olarak bazı tehlikelerden korunmaları sağlanmaktadır. Özellikle ekonomik kaynaklı taklit ve tağşiş konusu coğrafi işaretli ürünlerde önem taşımaktadır. Coğrafi sınırları çizilmiş, üretim teknikleri anlatılmış ürünler tescile uygun üretilmiyorsa üzerinde taşıdığı coğrafi etiketin gerçekliği sorgulanmalıdır.

 

Coğrafi ürünlerin üretiminin her aşamada kontrol ve denetimlerinin yeterli yapılmaması nedeniyle ne kadar ürünün bundan etkilendiğini, üretilen ürünlere ait coğrafi işaretlerin ne kadarının gerçeği yansıttığının sorularının cevapları ancak kayıt altına alınmış kontrol ve denetimlerle gerçekleştirilebilir. Bu konuda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının coğrafi ürün üretimi ve denetimi ile ilgili acilen çalışma başlatması gerekir diye düşünüyorum. Bunun örnekleri özellikle Organik Tarım kanunu ve uygulamalarında yer aldığı gibi olabilir hatta tescil alan sanayi ve ticaret odaları ile üreticilere sertifikalandırma yapılabilir. Bu sayede düzenli denetimler ve kontrol faaliyetleri ile coğrafi ürünlerin gerçekliğinin etkin olarak ispatlanması ve ortaya konması mümkün olacaktır. Bu yapılmadığı takdirde pek çok tescil almış ürünün gerçekten kendi tescillerine uygun şartlarda üretilip üretilmediği sorusu zihinleri hep meşgul edecektir.