Gıda Teknolojisi

1. GİRİŞ

Global meyve suyu pazarı, son yıllarda tüketicilerin giderek artan sağlık bilinci ve endişeleri ile gelişmekte olan ülkelerde harcanabilir kişisel gelir oranının artması gibi faktörlerden büyük oranda etkilenmektedir. Günümüzde tüketiciler, gazlı içecekler yerine, ilave şeker ve yapay tatlandırıcı ile koruyucu içermeyen organik içecekleri tercih etmektedirler. Yakın geçmişte, ilave şeker içerikleri nedeni ile tercih edilmeyen meyve suyu ürünleri, son yıllarda, fonksiyonel özellikleri ile öne çıkan yeni ürünlerin geliştirilmesi ve yeni üretim tekniklerinin uygulanması gibi olumlu gelişmeler sayesinde tekrar tüketicilerin dietlerinde yer almaya başlamıştır (Global Fruit Juice Market Outlook 2024, 2017). 

Meyve suyu pazarına son on yıllarda giriş yapmış olan taze sıkılmış ve “direkt (konsantreden üretilmeyen; NFC (not from concentrate))” meyve suyu ürünleri önemli bir gelişme kaydetmişlerdir (Ashurst, 2009). Yeni geliştirilen meyve suyu ürünleri, “0”, “doğal”, “organik”, “vitamin ve minerallerce zenginleştirilmiş”, “ilave şeker ve koruyucu içermez” gibi özellikleri vurgulanarak fonksiyonel içecekler arasında yerlerini almıştır (Abate, 2005).  Birçoğu sağlık üzerine olumlu antioksidan etkileri ile iyi bilinen vitaminler, mineraller ve fenolik bileşenler için önemli birer kaynak olan meyve suları (Granato ve diğ., 2010a), her yaş grubu için hoşa giden lezzet özellikleri ile birlikte sağlıklı ürünler kategorisinde konumlandırılmaktadır. Meyve-bazlı içecekler, global gıda endüstrisinde en hızlı büyüyen alanlardan biri olarak gösterilmekte olup, meyve suyu tüketim oranının yetişkinlerde %60 oranlarında olduğu rapor edilmiştir (Hughes, 2001). 

 

Ticari meyve-bazlı içecekler, genel olarak, minimum oranında meyve suyu ve bunun yanı sıra şeker, sitrik asit ve diğer ingredientleri içermektedir (European Comission, Regulation (EC) No. 1333/2008, 2008). Ancak, günümüzde, tüketiciler, minimum düzeyde işlem görmüş ve “temiz etiket”e (doğal ingredientlerden oluşan, katkı maddesi içermeyen) sahip ürünleri tercih ettiklerinden, meyve suyu alanında yapılan yeni ürün geliştirme çalışmaları, doğal ve tazesine en yakın içeceklerin üretilmesi konusunda yoğunlaşmıştır (Morales-de la Pena ve diğ., 2016). Bunun yanı sıra, sağlık-iyileştirici etkileri ile ön plana çıkan ve çok çeşitli hastalıklara yakalanma riskini azaltan fonksiyonel ürünlere karşı giderek artan ilgi ve talep doğrultusunda, antioksidan madde konsantrasyonu arttırılmış, süt ve soya sütü gibi farklı özellikte biyoaktif maddelerce zengin ürünlerle karıştırılmış ve probiyotik ve/veya prebiyotik bileşenlerle zenginleştirilmiş yeni meyve suyu ürünlerinin geliştirilmesi son yıllardaki global trendi yansıtmaktadır (Renuka ve diğ., 2009; De Dea Lindner ve Micke, 2017; Patel, 2017). Bu çalışmada, son yıllarda, iyileştirilmiş fonksiyonel özellikleri ile ön plana çıkan meyve suyu-bazlı içecek grupları ve bu gruplar kapsamında yeni geliştirilen ürünlerin sağlık özellikleri özetlenmiştir. 

 

2. MEYVE SUYU-BAZLI FONKSİYONEL YENİ İÇECEK GRUPLARI

2.1. Taze Meyve Suları 

Taze meyve suyu grubu, taze sıkılmış meyve suları ile direkt (veya konsantreden üretilmeyen; NFC (not from concentrate)) meyve sularından oluşmaktadır. Taze sıkılmış meyve suları, son tüketiciye en yakın noktada, kabuk ve diğer atıkları uzaklaştırılarak, üretilen ve tek kişilik porsiyonlar halinde paketlenerek 2-3°C'ye soğutulan ve başka bir prosesten geçirilmeyen ürünlerdir. Soğuk taşıma zinciri iyi gelişmiş marketlerde, taze sıkılmış meyve suları tüketiciye beklenen kalitede ulaştırılabilmekte ve birkaç gün depolama süresine erişilebilmektedir. Direkt (konsantreden üretilmeyen (NFC)) meyve suları ise son tüketiciye pazarlanacakları ülkede, taze sıkılmış meyve suyuna benzer şekilde, üretilen ve bu prosese ek olarak 90-92°C’de 2-3 sn. pastörizasyon işleminden geçirilerek uygun şekilde paketlenen ürünleri belirtmektedir. Bu ürünler, 2-3°C depolama sıcaklığında 2-3 ay raf ömrüne sahiptir (Ashurst, 2009). 

 

Kısa raf ömrüne sahip olmaları taze meyve suyu grubundaki ürünlerin pazardaki potansiyelini sınırlamakla birlikte; minimal düzeyde ısıl işlemden geçirildikten sonra soğuk zincir ile taşınarak soğukta saklanan direkt (NFC) meyve suyu ürünlerinin, tüketime hazır yüksek kaliteli meyve suları olarak, popülaritesi her geçen gün artmaktadır. Turunçgil meyve suları, tropikal meyve suyu ve nar suyu karışımları bu tür ürünler arasında yer almaktadır. 

 

2.2. Yoğun Kıvamlı Meyve Suyu-Bazlı İçecekler – “Smoothie”ler   

Smoothie içecekleri, saf (0) içecek kategorisine dahil olup, bu gruptaki ürünler, bilinen meyve suyu veya meyve suyu karışımlarına oranla daha yoğun kıvama sahip ürünlerdir. Smoothie üretiminde, meyve ve/veya sebzeler, meyve/sebze suyu, posa ve püre eldesi için proses edilmekte ve karıştırılmaktadır (Morales-de la Pena ve diğ., 2016). Yüksek oranlarda posa içeriği, özellikle de birçok smoothie içeceğinde temel hammadde olarak kullanılan muz püresi, bu ürünlere istenilen yoğun kıvamını vermektedir. Muz püresi, %20’ye kadar varan şeker içeriği sayesinde, smoothie içeceklerinde, diğer meyve suyu karışımlarına oranla, daha çeşitli meyvelerin kullanımına olanak vermekte; ve bu sayede, smoothie karışımlarında frambuaz, yabanmersini, vb. daha asidik meyveler yer alabilmektedir. Smoothie içecekleri, yüksek besin içeriğine karşılık düşük enerji içerikleri ile karakterize edilen içeceklerdir (Watzl, 2008). Diyet lifi açısından iyi birer kaynak olan smoothie’ler, aynı zamanda, yetişkinler için 100 mg/gün olarak tavsiye edilen C vitamini günlük alım miktarını da yaklaşık olarak karşılamaktadır (Müller ve diğ., 2010). 

 

Smoothie üretimi basit bir proses olarak görülmekle birlikte, optimum karışımın elde edilmesi, bu konuda çalışan bilim insanlarının ve üreticilerin üzerinde en çok çalıştıkları araştırma alanı olarak işaret edilmektedir. Ornegin; yüksek C vitamini içeriğine sahip portakal suyu ile β-karotence zengin havuç suyunu karıştırarak antioksidanca zengin bir içecek (Torregrosa ve diğ. 2006), kaju elması suyu ile hindistan cevizi suyunun karıştırılmasıyla yüksek C vitamini ve sodyum, potasyum, fosfor, klorür ve magnezyum içeriği olan içecek  (De Carvalho ve diğ., 2007) ve kaju elması, papaya, guava, acerola meyvesi (Barbados kirazı) ve çarkıfelek meyvesi karışımyla mikrobiyal bozulmaya dayanıklı, C vitamini açısından zengin ve istenen duyusal özelliklere sahip ürün (De Sousa ve diğ., 2010) literatürde  yer  almaktadır.

 

2.3. Meyve Suyu-Süt ve Meyve Suyu-Soya Sütü Karışımları 

Fonksiyonel içecek sektöründe öne çıkan yeni ürünler arasında, meyve suyuna süt veya soya sütü ilavesiyle elde edilen, farklı duyusal özelliklere ve biyoaktif bileşen içeriğine sahip karışımlar gösterilmektedir (Morales-de la Pena ve diğ., 2016). Bu tür karışımlarda, soya sütünün acı ve kekremsi tadı, meyve suyu ile maskelenebilmektedir (Zulueta ve diğ., 2007). Kalsiyum ve konjuge linoleik asitin temel kaynağı olan süt, protein ve yağda çözünen vitaminler açısından da zengin bir gıda ürünüdür (Morales-de la Pena ve diğ., 2016). Soya ise esansiyel aminoasitler, çeşitli mineraller ile omega-3 (alfa linolenik asit) ve omega-6 (linoleik asit) yağ asitleri açısından zengin bir gıdadır (Oliveira ve diğ., 2010). Bunlara ek olarak, soyada, antioksidan özellikte çok çeşitli fenolik bileşenler ile izoflavonlar yüksek oranda bulunmaktadır. Süt ve soya sütü, yukarıda sayılan besin bileşeni profilleri ve bunların sağlık üzerindeki olumlu etkileri göz önünde bulundurularak, bir veya daha fazla meyve suyundan oluşan karışımlara temel ingredient olarak eklenmektedir (Morales-de la Pena ve diğ., 2016).  

 

Meyve suyunun süt ile karıştırılmasıyla yeni ürün geliştirme üzerine yapılan bir çalışmada, %50 oranında pastörize portakal suyu ile %20 oranında ultra-pastörize yağsız sütün karıştırılmasıyla elde edilen içeceğin, C ve A vitaminleri, fenolik bileşenler ve yağ asitleri açısından zengin bir kaynak olduğu rapor edilmiştir (Zulueta, 2009). Bir diğer çalışmada, portakal, kivi, ananas ve mango suyundan oluşan meyve suyu karışımına (%75) tam yağlı veya yağsız süt (,5) ilavesiyle elde edilen içeceğin yüksek antioksidan kapasiteye sahip olduğu belirlenmiş; ve bu antioksidan aktivite, karışımın C vitamini içeriği ile ilişkilendirilmiştir (Salvia-Trujillo ve diğ., 2011). Afifi ve diğ. (2009), konsantre meyve suyu karışımı (üzüm ve şeftali - %23) ile taze veya pastörize tam yağlı sütten (%73) oluşan karışımın püskürterek kurutulması prosesi sırasında oluşan fizikokimyasal değişimleri incelemişler; ve karışımda bulunan şeker, yağ ve protein bileşenlerinden oluşan kompleks yapının, ürünün fiziksel ve kimyasal stabilitesi üzerinde önemli bir rol oynadığını belirtmişlerdir. Aynı çalışmada, elde edilen meyve suyu-süt karışımının, A ve C vitaminleri, riboflavin, β-karoten, polifenoller, kalsiyum, fosfor, magnezyum ve potasyum gibi sağlık-ilişkili bileşenler açısından zengin bir ürün olduğu tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak, farklı meyve sularının soya sütü ile karıştırılması üzerine yapılan çok sayıda çalışmada, meyve suyunun soya sütünün hoşa gitmeyen lezzet özelliklerini maskelemede etkili olduğu (Potter ve diğ., 2007; Oliveira ve diğ., 2010; Sakhale ve diğ., 2012) ve elde edilen son ürünün daha yüksek besin değerine ve terapötik etkiye sahip olduğu rapor edilmiştir (Sakhale ve diğ., 2012). Yaban mersini suyu () ile soya protein izolatının (%2,8) karıştırılmasıyla, stabil yapıda ve önemli miktarda antosiyanin içeren bir içecek geliştirilmiştir (Potter ve diğ., 2007). Benzer bir çalışmada, portakal, kivi ve ananas suyundan oluşan karışıma (%50) pastörize soya sütü (%42,5) ilavesiyle elde edilen içeceğin C vitamini, fenolik bileşenler ve izoflavonlar açısından zengin bir kaynak olduğu ve yüksek antioksidan aktivite gösterdiği belirlenmiştir (Morales-de la Pena ve diğ., 2010a ve b). 

 

2.4. Probiyotik ve Prebiyotiklerle Zenginleştirilmiş Meyve Suları 

Probiyotikler, belirli miktarlarda tüketildikleri takdirde, sağlık için, genel beslenmenin ötesinde, faydalı etkiler gösteren canlı mikrorganizmalardır (FAO/WHO, 2001). Probiyotik mikroorganizmalar, genel olarak, laktik asit bakterileri ve bifidobakterler grubuna dahil mikroorganizmalardır (Kandylis ve diğ., 2016). Süt ve süt ürünleri, probiyotiklerin taşınması ve canlı ve aktif kültürler oluşturabilmesi için en uygun gıda matriksi olarak kabul gördüğünden, günümüzde, süt-bazlı fonksiyonel probiyotik ürünlerin geliştirilmesi bu alandaki çalışmaların temel odağını oluşturmaktadır. Buna karşın, süt ürünlerinin tüketimi ile laktoz intoleransı, yüksek yağ ve kolesterol içeriği ve süt proteini alerjileri gibi sağlık riskleri arasındaki ilişki (Vijaya ve diğ., 2015)  ve vejeteryan beslenmenin dünya genelinde giderek yaygın hale gelmesi, geri kalmış ülkelerde süt ürünleri tüketiminin sınırlı olması gibi nedenler, süt-bazlı olmayan gıda ürünlerinin probiyotik mikroorganizmaların vücuda alımında taşıyıcı matriks olarak kullanımını gerekli kılmaktadır (Granato ve diğ., 2010). 

 

Süt ürünleri-bazlı olmayan probiyotik içeceklerin geliştirilmesinde, meyve suları ideal bir substrat olarak önerilmektedir. Meyve suları, sağlık için faydalı bileşenlerinin yanı sıra, probiyotik mikroorganizmaların gelişimi ve canlılığını koruması için de birçok avantaj sağlamaktadır (Granato ve diğ., 2010; Kandylis ve diğ., 2016). Bu avantajlar arasında; probiyotiklerin gelişimi için gerekli olan şeker ve diğer besin bileşenlerinin meyve sularında yüksek oranlarda bulunması, meyve suyunun, midenin asidik ortamından hızlı geçişi sayesinde probiyotiklerin yüksek oranda canlılığını koruyabilmesi sayılabilmektedir (Vijaya ve diğ., 2015). Bunların yanı sıra, meyve suyunun, lezzet özellikleri ile, her yaş grubundan tüketicilere hitap etmesi de meyve suyu-bazlı probiyotik içeceklerin geliştirilmesi konusunda araştırmacıların ilgisini çekmektedir (Kandylis ve diğ., 2016).  

 

Konuya ilişkin olarak yapılan çalışmalardan birinde, liçi suyunun Lactobacillus casei bakterisi ile inkübasyonu sonucu oluşan probiyotik içeceğin renk, lezzet ve diğer genel duyusal özellikleri ile kabul gördüğü; ve buna ek olarak, toplam fenolik madde ve antioksidan kapasite değerlerinin de korunduğu rapor edilmiştir (Zheng ve diğ., 2014). Bir diğer çalışmada, elma suyuna Lactobacillus paracasei ssp. paracasei bakterisi ve prebiyotik özellikleri ile bilinen oligofruktoz ilavesi yapılmış ve elde edilen probiyotik içeceğin daha asidik, daha kırmızı renkte ve daha tortulu bir yapıya sahip olmasına rağmen saf elma suyu ile benzer oranda kabul gördüğü tespit edilmiştir (Pimentel ve diğ., 2015). Meyve suyu matriksinde, probiyotiklerin stabilitesini arttırmak için, fruktooligosakkaritler gibi prebiyotik bileşenler kullanılabilmektedir. Prebiyotikler, probiyotik mikroorganizmaların bağırsaktaki gelişimi ve aktivitesini destekleyen bileşenlerdir. Fruktooligosakkaritler, prebiyotik özellikleri ve buna ek olarak, sukroza çok benzer tatlı tada sahip olmaları nedeni ile ilgi çekmektedir. Renuka ve diğ. (2009), ananas, mango ve portakal sularını fruktooligosakkaritler ile zenginleştirmiş ve zenginleştirilmiş meyve sularının fizikokimyasal ve duyusal özellikleri açısından oda sıcaklığında 4 ay, buzdolabı sıcaklığında ise 6 ay stabilitelerini koruduklarını belirlemiştir. Bir başka çalışmada, elma suyuna %20 oranında β-glukan içeren yulaf unu ilavesinin buzdolabı sıcaklığında depolama sırasında Lactobacillus rhamnosus probiyotik bakterisi üzerinde koruyucu etki gösterdiği tespit edilmiştir (Saarela ve diğ., 2006). 

 

3. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Meyve suyu-bazlı fonksiyonel içecek grupları, son yıllarda, tüketicilerin sağlıklı gıda konusunda artan farkındalık ve talepleri doğrultusunda hızla büyüyen fonksiyonel gıda pazarında önemli bir yere sahiptir. Bu kapsamda geliştirilen yeni içecekler, temel besin bileşenlerinin yanı sıra, sağlığı destekleyici ve kronik hastalıklara yakalanma riskini azaltıcı etkileri ile bilinen fonksiyonel özellikteki bileşenler için de zengin birer gıda kaynağı olarak ilgi çekmektedir. Bununla birlikte, gıda üreticileri, yeni geliştirilen ürünlerde, yüksek miktarda biyoaktif madde içeriği, yüksek antioksidan kapasite ve yüksek duyusal kalite özelliklerinin hepsinin birarada bulunması hedefi ile optimum karışımların oluşturulması için çaba sarfetmelidir. Günümüzde, fonksiyonel içeceklerin geliştirilmesi konusunda yapılan araştırmaların yönü; (i) antioksidan aktivitesi ve biyoaktif madde içeriği yüksek gıda ingredientlerinin tanımlanması, (ii) stabilitesi yüksek ticari ürünlerin geliştirilmesine olanak sağlayan teknolojilerin geliştirilmesi, (iii) yeni geliştirilen proseslerin, geleneksel proseslere oranla, ürün özelliklerinde ne gibi farklılıklar yarattığının incelenmesi ve (iv) yeni geliştirilen fonksiyonel içeceklerin, kronik ve dejeneratif hastalıklara karşı koruyucu etkilerinin ortaya konulması üzerine şekillenmelidir. Bu ürünlerin, sağlık üzerine olumlu etkilerinin detaylı bir şekilde araştırılması ve ortaya konması, tüketiciler tarafından daha yüksek oranda kabul görmelerinde kilit rolü oynamaktadır. 

 

KAYNAKLAR

Abate, G. (2005). New Product Development Trends in the Fruit Sector. MSU Product Center – The Strategic Marketing Institute Working Paper No 1-102605. Available: https://www.canr.msu.edu/productcenter/uploads/files/newproduct_fruit%20.pdf. [21 Mart 2018].  

Afifi, H. S., Abu Shelaibi, A. A., Laleye, L. C., Ismail, I. A. (2009). Measurement of thermal characteristics of spray-dried milk and juice blend. International Journal of Food Science and Nutrition, 60, 89–98.

Ashurst, P. (2009). New directions in fruit juice processing. In Functional and Specialty Beverage Technology; Paquin, P., Ed.; CRC Press: Boca Raton, FL, USA, pp. 299-317. 

De Carvalho, J. M., Maia, G. A., De Figueiredo, R. W., De Brito, E. S., Rodrigues, S. (2007). Development of a blended nonalcoholic beverage composed of coconut water and cashew apple juice containing caffeine. Journal of Food Quality, 30, 664–681.

De Dea Lindner, J., Micke, G. (2017). A Novel Functional Fruit/Vegetable Beverage for the Elderly: Development and Evaluation of Different Preservation Processes on Functional and Enriched Components and Microorganisms. Journal of Food Research, 6, doi: 10.5539/jfr.v6n4p17. 

De Sousa, P. H. M., Maia, G. A., De Azeredo, H .M. C., Ramos, A. M., De Figueiredo, R.W. (2010). Storage stability of a tropical fruit (cashew apple, acerola, papaya, guava and passion fruit) mixed nectar added caffeine. International Journal of Food Science and Technology, 45, 2162–2166.

European Commission. Regulation (EC) No. 1333/2008 of the European Parliament and of the Council of 16 December 2008 on food additives. (2008). Official Journal of the European Union, L354, 16.

FAO/WHO: Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria. (2001). Cordoba, Argentina: Food and Agriculture Organization of the United Nations and World Health Organization Expert Consultation Report.

Global Fruit Juice Market Outlook 2024: Global Opportunity and Demand Analysis, Market Forecast, 2016-2024. (2017). Available: https://www.goldsteinresearch.com/report/global-fruit-juice-market-outlook-2024-global-opportunity-and-demand-analysis-market-forecast-2016-2024. [21 Mart 2018].  

Granato, D., Branco, G. F., Nazzaro, F., Cruz, A. G., Faria, J. A. F. (2010). Functional Foods

and Nondairy Probiotic Food Development: Trends, Concepts, and Products.Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 9, 292–302.

Hughes, K. (2001). Functional foods. Back to the future. Prepared Foods, 170, 35–36.

Kandylis, P., Pissaridi, K., Bekatorou, A., Kanellaki, M., Koutinas, A. A. (2016). Dairy and non-dairy probiotic beverages. Current Opinion in Food Science, 7, 58–63. 

Morales-de la Peña, M., Salvia-Trujillo, L., Rojas-Graü, M. A., Martín-Belloso, O. (2010a). Impact of high intensity pulsed electric field on antioxidant properties and quality parameters of a fruit juice-soymilk beverage in chilled storage. LWT – Food Science and Technology, 43, 872–881. 

Morales-de la Peña, M., Salvia-Trujillo, L., Rojas-Graü, M. A., Martín-Belloso, O. (2010b). Isoflavone profile of a high intensity pulsed electric field or thermally treated fruit juice-soymilk beverage stored under refrigeration. Innovative Food Science and Emerging Technologies, 11, 604–610.

Morales-dela Pena, M., Welti-Chanes, J., Martin-Belloso, O. (2016). Application of Novel Processing Methods for Greater Retention of Functional Compounds in Fruit-Based Beverages. Beverages, 2, doi:10.3390/beverages2020014.

Müller, L., Gnoyke, S., Popken, A. M., Böhm, V. (2010). Antioxidant capacity and related parameters of different fruit formulations. LWT – Food Science and Technology, 43, 992–999.

Oliveira, M. A., Moura, M., Godoy, R., Nele, M., Delizia, R., Vendramini, A. L. (2010). Development of an acai-soymilk beverage: Characterization and consumer acceptance. Brazilian Journal of Food Technology, 13, 306–312.

Patel, A. R. (2017). Probiotic fruit and vegetable juices- recent advances and future perspective. International Food Research Journal, 24, 1850–1857. 

Pimentel, T. C., Madrona, G. S., Garcia, S., Prudencio, S. H. (2015). Probiotic viability, physicochemical characteristics and acceptability during refrigerated storage of clarified apple juice supplemented with Lactobacillus paracasei ssp. paracasei and oligofructose in different package type. LWT – Food Science and Technology, 63, 415–422.

Potter, R. M., Dougherty, M. P., Halteman,W. A., Camire, M. E. (2007). Characteristics of wild blueberry-soy beverages. LWT Food Science and Technology, 40, 807–814.

Saarela, M., Virkajarvi, I., Nohynek, L., Vaari, A. And Matto, J. (2006). Fibres as carriers for Lactobacillus rhamnosus during freeze-drying and storage in apple juice and chocolate-coated breakfast cereals. International Journal of Food Microbiology, 112, 171–178.

Sakhale, B., Pawar, V. N., Ranveer, R. C. (2012). Studies on development of soymilk based mango RTS beverage. Electronic Journal of Environmental, Agricultural and Food Chemistry, 11, 523–528.

Salvia-Trujillo, L., Morales-de la Peña, M., Rojas-Graü, M. A., Martín-Belloso, O. (2011). Changes in water-soluble vitamins and antioxidant capacity of fruit juice-milk beverages as affected by high-intensity pulsed electric fields (HIPEF) or heat during chilled storage. Journal of  Agricultural and Food Chemistry, 59, 10034–10043. 

Torregrosa, F., Esteve, M. J., Frígola, A., Cortés, S.  (2006). Ascorbic acid stability during refrigerated storage of orange–carrot juice treated by high pulsed electric field and comparison with pasteurized juice. Journal of Food Emgineering, 73, 339–345.   

Vijaya Kumar, B., Vijayendra, S. V. N., Reddy, O. V. S. (2015). Trends in dairy and non-dairy probiotic products - a review. Journal of Food Science and Technology, 52, 6112–6124.

Watzl, B. (2008). Smoothies—Wellness aus der Flasche? Ernährungsumschau, 6, 352–353.

Zheng, X., Yu, Y., Xiao, G., Xu, Y., Wu, J., Tang, D., Zhang, Y. (2014). Comparing product stability of probiotic beverages using litchi juice treated by high hydrostatic pressure and heat as substrates. Innovative Food Science and Emerging Technologies, 23, 61–67.

Zulueta, A. (2009). Changes in Bioactive and Antioxidant Compounds of a Juice-Soymilk Beverage Treated by Nonthermal Technologies. Ph.D. Thesis, University of Valencia, Valencia, Spain.

Zulueta, A., Esteve, M. J., Frasquet, I., Frígola, A. (2007). Vitamin C, vitamin A, phenolic compounds and total antioxidant capacity of new fruit juice and skim milk mixture beverages marketed in Spain. Food Chemistry, 103, 1365–1374.