Gıda Teknolojisi

Funda Elmacıoğlu: Toplum sağlığını korumak için ekmeklerimiz folik asitle zenginleştirilmeli

İngiltere’de hükümet Eylül ayı içinde aldığı kararla, doğacak bebeklerde sağlık sorunlarını önlemek amacıyla unlara folik asit katılacağını açıkladı. Söz konusu uygulamanın, yılda 200’e kadar doğum kusurunu önleyebileceği tahmin ediliyor. İngiltere Sağlık Bakanı Sajid Javid, yaptığı açıklamada, "spina bifida" gibi sağlık sorunlarının önlenmesiyle, hastanede tedaviye ihtiyaç duyacakların sayısının da azalacağını savundu. Una folik asit katan 80’den fazla ülkenin arasında yer alan Avustralya’da nöral tüp kusurlarının yüzde 14’e düştüğü belirtildi. Spinal bifida ve beyni etkileyen nöral tüp bozuklukları (NTD) Birleşik Krallık’ta yaklaşık bin hamileyi etkiliyor. İngiltere Başbakanı Boris Johnson da folik asit eklenen unların, anne karnındaki bebek gelişimini iyileştirebileceği ve yetişkinlerin sağlığını güçlendirmeye yardımcı olabileceği değerlendirmesinde bulundu.

 

Gıda Teknolojisi Dergisi olarak bu gelişmeden hareketle, folik asitin sağlık açısından önemini, Türkiye’de üretilen unlarda ve ekmeklerde folik asit bakımından bugünkü durumu ve bu konuda yapılması gerekenleri, beslenme alanında Türkiye’nin uzman isimlerinden İstinye Üniversitesi (İSÜ) Beslenme ve Diyetetik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Funda Elmacıoğlu’na sorduk.

 

Funda Hocam, İngiliz hükümetinin doğacak bebeklerde sağlık sorunlarını önlemek amacıyla unlara folik asit katılması kararını nasıl yorumluyorsunuz?

İngiliz toplumunda gebelik döneminde folik asit yetersizliği sıklıkla görülmektedir, bu nedenle devlet bir halk sağlığı politikası olarak unların folik asitle zenginleştirileceğini açıklamıştır. İngiltere toplumunda yeni doğan bebeklerde folik asit yetersizliği nedeniyle görülebilecek olan megaloblastik anemi ve nöral tüp defektleri başta olmak üzere meydana gelebilecek defektler karşısında halk sağlığını korumak için toplumun sıklıkla tükettiği gıdalardan biri olan unu folik asit desteğiyle zenginleştirmek hedeflenmiştir. Bu uygulamayla spina bifida gibi nöral tüp defektlerin prevelansının azalması hedeflenmekte ve halk sağlığının korunarak, sağlık harcamalarının azaltılması planlanmaktadır. 

 

Folik asit neden önemli?

Folik asitin tarifini yaparak, insan sağlığı açısından önemini anlatabilir misiniz? Folik asitin yeterince alınmaması bireylerde hangi sağlık sorunlarına yol açabiliyor?

Suda çözünen B grubu vitaminler arasında yer alan folat birçok gıdada bulunmaktadır; ancak sınırlı sayıda besinler, zengin folat kaynakları arasında yer almaktadır. Koyu yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller, portakal, greyfurt, badem ve karaciğer folattan zengindir. Folik asit yetersizliği durumunda megaloblastik anemi ve fetüste nöral tüp defekti meydana gelebilmektedir. Gebelerde artan folik asit gereksinmesi tek başına bireyin günlük beslenmesiyle karşılanamadığı zaman hekim tarafından folik asit desteği önerilmektedir.

 

“Türkiye’de ekmekler henüz folik asitle zenginleştirilmedi”

Geçmiş yıllardan günümüze Türkiye’de üretilen unlarda ve dolayısıyla da milyonlarca insanın sofrasına giren ekmeklerde günümüzde folik asit kullanımı ne durumdadır?

Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2019 verilerine göre Türkiye’de; demir, D vitamini, B12 vitamini ve folik asit yetersizliği sık görülen besin ögesi yetersizlikleridir. Bu yetersizliklerin önlenmesi adına Sağlık Bakanlığı öncülüğünde bazı projeler geliştirilip uygulamaya alınmaktadır. Bu projelerin geliştirilme aşamalarında Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması gibi geniş kapsamlı çalışmaların sonuçları esas alınmaktadır. Bu çalışmalarda besin ögesi yetersizliklerini önlemek için “Besinlerin besin ögesi/ögeleri içeriğini artırarak hedef grupta besin ögesi alımını artırmak, toplumda veya özel bir risk grubunda besin ögesi yetersizliğinin düzeltilmesi veya önlenmesi amacıyla yapılan halk sağlığına yönelik bir uygulamadır. Örneğin: sofra tuzunun iyotla zenginleştirilmesi, ekmeğin demir ve folik asitle zenginleştirilmesi, sütlere D vitamini eklenmesi” gibi öneriler rehberlerde yer almaktadır. Dünyada birçok ülkede unlar folik asitle zenginleştirilmektedir; ancak Türkiye’de henüz ekmeğin folik asitle zenginleştirilmesi çalışması başlamamıştır.

 

Un ve ekmeklere folik asit katılması için gerekli standartlar nelerdir ya da neler olmalıdır?

Amerika Birleşik Devletleri'nde her 100 gram tahıl ürününe 140 mikrogram folik asit eklemesi yapılmaktadır. Bu da kişilerin ortalama olarak günde 100 mikrogram ek folik asit almalarını sağlamaktadır. Bizler de toplumumuzun gereksinimini karşılayacak şekilde bir doz belirlemeli ve bu standart hale getirmeliyiz.

 

Beslenme konusunda uzman biri olarak folik asit ve diğer vitaminlerce zenginleştirilmiş un ve ekmekler elde etmek için nasıl bir yöntem izlenmesi gerektiğini düşünüyorsunuz? Bu alanda Tarım ve Orman Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve gıda sanayicileri hangi adımları atabilirler?

Gıdaları zenginleştirme aşamaları farklı yöntemlerle gerçekleştirilmektedir. Örneğin, bazı besinlerin ham maddeleri zenginleştirilirken, bazı besinlerde zenginleştirme son ürün üzerinde gerçekleşmektedir. Bu süreçte Tarım ve Orman Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı yetkilileri ve gıda sanayicileri dirsek temasında çalışmalarını sürdürmelidirler. Ayrıca, besin zenginleştirme aşamasında besin israfı, sürdürülebilirlik, beslenme ekonomisi gibi konular göz önünde bulundurulmalı ve halk sağlığı açısından en uygun adımlar atılmalıdır. 

 

“Beyaz ekmek besinsel açıdan fakirdir”

Ülkemizde ekmek gibi milyonlarca kişinin tükettiği bir gıda ürününün üretiminde tespit ettiğiniz eksiklikler ve yanlışları bizimle paylaşabilir misiniz? Bu konuda önerilerinizi aktarabilir misiniz?

Ülkemizde ekmeğin daha iyi bir besin maddesi haline getirilmesi için düzenlemeler yapılmaktadır, örneğin ekmeğin tuz içeriği azaltılmış, tam buğday içeriği ise artırılmıştır. Ülkemizde tüketilen ekmeğin %80’ini beyaz ekmek oluşturmaktadır. Beyaz ekmeğin rafine undan yapılması ve dolayısıyla besinsel açıdan fakir olması toplumun yeterli ve dengeli beslenmesinin sağlanması hedefine uymamaktadır. Toplumun yeterli ve dengeli beslenmesi için önemli bir besin maddesi olan ekmek tam tahıl olarak üretilmeli ve toplumun besin ihtiyaçlarına cevap vermelidir. 

 

Halk sağlığı açısından ekmek gibi başka hangi gıdalar vitaminlerce zenginleştirilmelidir? Örneklerle açıklayabilir misiniz?

Ekmek, mısır, makarna, pirinç; folik asit zenginleştirmesinde kullanılması önerilen gıdalar arasında yer almaktadır. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2019 verilerine göre Türkiye’de; demir, D vitamini, B12 vitamini ve folik asit yetersizliği sık görülen besin ögesi yetersizlikleridir. Halk sağlığını geliştirmek amacıyla gerçekleştirilen besin zenginleştirme yöntemlerinde öncelikle bu besin ögesi yetersizlikleri göz önünde bulundurulmalı, ekmek gibi temel gıda maddeleri bu gereksinimlere göre zenginleştirilmelidir. 

 

“Ekmek günlük enerji ihtiyacımızın %40’ını karşılıyor”

Ekmeğin Türk insanının günlük enerji gereksiniminin yaklaşık %40’ını karşıladığı en önemli besinlerden biri olduğunu açıklayan Prof. Dr. Funda Elmacıoğlu, “Bu nedenle besin zenginleştirme programlarında temel gıda maddelerinden biri olan ekmek hem yapısal hem de besinsel açıdan uygunluk göstermektedir. Ancak tek bir besin grubuyla bir toplumun beslenmesini geliştirmek söz konusu olamaz” ifadelerini kullanıyor.