10 soruda propolis
25/10/2022 - 13:08:00
Arılar tarafından kovandaki sterilizasyonu sağlamak için kullanılan propolis, beslenmeyi destekleyerek günlük fenolik ve flavonoid ihtiyacının karşılanmasını sağlıyor. Ancak doğal bir arı ürünü olan propolisin ham haliyle tüketimi mümkün olmuyor. Propolisin kovandan çıkarıldıktan sonra insan tüketimine uygun hale getirilmesi ve vücudun bu ürünü sindirebilmesi için mutlaka uzman gıda mühendisleri tarafından özütlenmesi gerekiyor. BEE’O Propolis Genel Müdürü/Kurucu Ortak Dr. Aslı Elif Tanuğur Samancı, arıların mucizesi propolis ile ilgili bilinmesi gereken hususları Gıda Teknolojisi’ne anlattı.
1. Propolis nedir?
Propolis, arıların bitkilerin yaprak, sap ve tomurcuklarından topladığı tamamen doğal bir arı ürünüdür. Propolis, arılar tarafından kovandaki mikropları yok etmek ve sterilizasyonu sağlamak için kullanılır. Arılar petek gözlerini önce propolis ile kaplar sonra ana arı petek gözüne yumurtasını bırakır. Bu sayede yumurtanın sağlıklı bir şekilde gelişmesi sağlanır. Ayrıca arılar, propolisle sıvanan petek gözlerine balını, polenini, arı sütünü koyar. Böylece arının ürünleri kovanda bozulmadan saklanır.
2. Anadolu propolisinin farkı nedir?
Anadolu coğrafyası, bulunduğu konum itibariyle endemik bitki örtüsü çeşitliliği açısından zengindir. Bu bölgeden elde edilen Anadolu propolisi de yüksek kalite ve besin içeriğine sahiptir. Öncelikle Anadolu propolisi Dünya'da fenolik zenginliği ve çeşitliliği açısından en değerli propolistir. Genellikle poplar (kavakgiller familyası) tipi olan, Anadolu Propolisi’nin rengi kahverengidir. Özütlendiğinde de rengi açık kahveden koyu kahveye kadar değişir. Suya karışır özellikte olan Anadolu Propolisi Özütü, suya damlatıldığında da suyun rengini sarı yapar. Ayrıca hiç şeker içermediği için tadı acımtıraktır. Kokusu kendine has ve keskindir. Anadolu propolisi içeriğinde en az 15 farklı fenolik ve flavonoid bileşen bulundurur. Bu bileşenler; kafeik asit fenetil ester, kafeik asit, kuarsetin, galangin, klorojenik asit, linolenik asit, palmitik asit, hidroksitirosol, kumarik asit, apigenin, krisin ve pinosembrindir. Anadolu propolisi, bu bileşenler ile yüksek antioksidan etki gösterir ve bağışıklık sistemimizi destekler.
Yürütülen bilimsel araştırmalar, Anadolu propolisinin solunum yolu hastalıkları, üriner sistem enfeksiyonları, gastrointestinal hastalıklar, cilt hastalıkları, yara ve yanıklar, kanser, diyabet ve son olarak COVID-19’un tedavisinde destek olarak kullanımının fayda sağladığını göstermektedir.
3. Propolisin faydaları nelerdir?
Propolis; antioksidan ve antibakteriyel etkisinin yanı sıra, antifungal, antiviral, antienflamatuvar ve antitümör etkilere de sahiptir.
· Solunum yolları hastalıkları, enfeksiyonları, Astım, bronşit, bronşiyolit,
· Mide bağırsak rahatsızlıkları, enfeksiyonları,
· Ağız içi aft, yara ve uçuk,
· Diyabet ve kan şekeri dengeleyici,
· Kanser,
· Üriner sistem enfeksiyonları,
· Diş ağrısı ve diş enfeksiyonları,
· Kalp hastalıkları, Kolesterol düşürücü,
· Ağrı ve ateş düşürücü etkiler,
· Yaşlılık karşıtı,
· Güneş yanıkları ve yara iyileşmesine karşı etki,
Alerjik hastalıklara kadar pek çok farklı hastalıkta tedaviye destek olarak kullanıldığında olumlu etkileri gözlendiğine dair bilimsel çalışmalar mevcuttur
4. Propolisi çocuklar ve yetişkinler nasıl kullanabilir?
Propolis Damla’yı çocuklar günde en az 10 damla, yetişkinler günde en az 20 damla olacak şekilde yoğurt, bal, pekmez gibi katı gıdaların içerisine ilave ederek tüketebilirler. Hastalık ve halsizlik durumlarında bu miktarı 4 katına çıkartmaları önerilmektedir.
Suda Çözünebilir Propolis Damla’yı çocuklar günde en az 10 damla, yetişkinler günde en az 20 damla olacak şekilde su, süt, meyve suyu gibi ılık veya soğuk içeceklerin içerisine ilave ederek tüketebilirler. Hastalık ve halsizlik durumlarında bu miktarı 4 katına çıkartmaları önerilmektedir.
Yunanlılar ve Mısırlılar propolisi ilk defa antiseptik olarak kullanmışlardır. Mısırlılar ayrıca ilk dönemlerinden itibaren mumyalarını mikroplardan ve diğer parazitlerden korumak için propolis ile kaplamışlardır. 11. yüzyılda İbn-i Sina antiseptik özelliğinden dolayı askerlere yaralarını tedavi için propolisi tavsiye etmiştir. Ruslar 2. Dünya savaşında verem salgınını propolis ile yenmişlerdir. Hipokrat ise MÖ 460-357 yılları arasında reçetelerinde propolisi kullanmıştır. Orta Asya’da birçok cilt hastalığında propolis merhem olarak kullanılmıştır. Propolis tarihten günümüze pek çok alanda kullanılmış ve halen kullanılmaya devam edilmektedir.
6. Ham propolis tüketilebilir mi?
Propolis kovandan çıktığı ham hali ile balmumu ile karışıktır ve insan vücudu tarafından sindirilemez. İnsan vücudunda biyoyararlanımı %2 oranındadır. Yani sindirilmeden vücudumuzdan atılmaktadır. Propolisin vücudumuz tarafından sindirilebilmesi ve zengin besin bileşimi ve sağlık etkilerinden yararlanılması için uygun teknolojiyle özütleme işleminden geçmesi ve içeriğindeki balmumunun uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu işlem sırasında çeşitli yardımcı maddeler kullanılmaktadır. Bu teknik bir işlem olup uzman gıda mühendisleri kontrolünde yapılmalıdır. Propolisin, sadece su veya bitkisel yağlar ile özütlenmesi mümkün değildir. Su ile beraber çözücü olarak mutlaka etanol, glikol, gliserol gibi gıdadan elde edilme ve antioksidan maddeleri taşıyan işlem yardımcıları da kullanılmalıdır. Çünkü sadece bu maddelerin varlığı ile propolisin etken maddeleri özüte geçer. Bu nedenle sadece su bazlı veya bitkisel yağ bazlı iddiası ile satılan ürünlerde propolisin insan sağlığına etki edecek düzeyde bulunmadığı, yapılan araştırmalarda gösterilmiştir. Ayrıca özütleme sırasında ham propoliste bulunan balmumu tamamen ayrıştırılmalıdır. Özütleme işleminde, propolisin içerisindeki fenolik ve flavonoid bileşenlerin maksimum düzeyde elde edilmesi önemlidir. Doğru çözücüler kullanılarak özütlenmiş propolis ise insan vücuduna yaklaşık olarak %90 oranında biyoyararlılık sağlamaktadır.
7. Her propolis aynı mıdır? Etiketinde propolis yazan her şeyi güvenle alıp tüketebilir miyiz?
Propolis, yüksek oranda fenolik ve flavonoidler içeren reçinemsi bir maddedir ve kovanda arılar her petek gözünü propolis ile kaplar ve orayı steril hale getirir. Ayrıca kovandaki tüm açıklıkları propolis ile kapatır. Dolayısıyla propolisin tek başına su ya da yağ ile özütlenmesi mümkün değildir. Özütleme işlemi sırasında su ile birlikte mutlaka glikol, etanol, gliserol gibi bir işlem yardımcısı kullanılmalıdır. Aksi taktirde propolisteki faydalı bileşenler (fenolik, flavonoidler) özüte geçmez ve insan vücudu propolisin antioksidan özelliklerinden yararlanamaz. Yapılan bilimsel bir çalışmada, 19 farklı ülkeden toplanan, 50’si Türkiye’den olmak üzere, 130 adet propolisli ürünün, etken madde miktarını ve etiketinde belirtilen miktarda propolis içerip içermediği analiz edilmiştir. Sadece su veya yağ ile özütlendiği iddiası ile satılan ürünlerin, etiketinde belirtilen miktarda propolis içermediği, propolise ait etken maddelerin bulunmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca ürünlerin birçoğunun da koruyucu ve katkı maddesi içerdiği halde, etiketinde beyan edilmediğini gözlemlenmiştir. 130 ürünün %91’inin, sahte Çin propolisi (silikon dioksit, maltodekstrin, ağaçların yaprak, sap ve tomurcukları ve boyar madde katılarak üretilmiş toz ürün) içerdiğini ancak bu durumun etiketlerinde belirtilmediği tespit edilmiştir. Etiketinde beyan edilen miktarda propolis içeren ürünlerin ise sadece özütleme aşamasında su ile birlikte etanol, glikol, gliserol gibi maddelerin kullanıldığı ürünler olduğunu görülmüştür. Dolayısıyla su veya yağ bazlı iddiası ile satılan ürünlerde, tüketicinin yanıltıldığını, hiç propolis içermediği ya da eser miktarda propolis içerdiği halde, yüksek miktarda propolis içeriyormuş gibi ürünlerin etiketlendiği belirlenmiştir. Sonuç olarak her propolis aynı değildir. Antioksidan içeriği en yüksek olan ve 15 farklı fenolik, flavonoid bileşen sayesinde %90 oranında biyoyayarlılık sağlayan Anadolu propolisi tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
8. Propolisin diyabet üzerine etkileri nelerdir?
Diyabet, diabetes Mellitus (DM), insülin salınımı, insülin etkisi veya bu faktörlerin her ikisinde de bozukluk nedeniyle ortaya çıkan hiperglisemi ile karakterize kronik metabolik bir hastalıktır. Yapılan bilimsel çalışmalarda fenolik ve flavonoid açısından zengin olan propolisin kan şekerini dengeleyici etkisi olduğu gözlemlenmiştir. 2020 yılında Giresun Üniversitesi’nde yapılan in vivo koşullardaki bir çalışmada, etanol ile ekstrakte edilen Anadolu propolisinin, anti diyabetik aktivite gösterip göstermediği araştırılmıştır. Çalışma 4 farklı grup ile yürütülmüştür. Birinci grup kontrol grubu, ikinci grup diyabetik gruptur. Sonrasında ikinci grup kendi içerisinde de ikiye ayrılmıştır; %30 propolis özütü verilen diyabetikler ve propolis özütü verilen diyabetikler. Bu gruplara, %30 ve özüt içeren propolislerden, 4 hafta boyunca 0.5 ml/100 g olacak şekilde verilmiştir. Kontrol grubu ise propolis desteği almamıştır. Çalışmanın sonucunda, etanol ile özütlenen Anadolu propolisinin kan şekerini düzenlediği ve karaciğer fonksiyonlarını iyileştirdiği bulunmuştur. Ayrıca araştırmacılar propolis oranı arttıkça iyileşmenin de hızlandığını belirtmişlerdir. Diyabet hastalarının kan şekeri dengesi ve gelişebilecek olan komplikasyonların azalması için her gün düzenli olarak en az 20 damla saf Anadolu propolisi içeren bir özütten tüketmeleri tavsiye edilmektedir.
9. Propolisin COVID-19 üzerine etkisi nedir?
Koronavirüsler (CoV), soğuk algınlığı gibi toplumda yaygın görülen, kendi kendini sınırlayan hafif enfeksiyon tablolarından daha ciddi enfeksiyon tablolarına neden olabilen büyük bir virüs ailesidir. Yapılan bilimsel çalışmalarda, antioksidan açısından zengin olan propolisin COVID-19 semptomları üzerinde olumlu etkiler gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. 2021 yılı Nisan ayında, Acta Medica Mediterranae dergisinde yayınlanan, “COVID-19 VE ANADOLU PROPOLİSİ: BİR OLGU SUNUMU’’ isimli olgu raporunda; Korona testi pozitif çıkan 38 yaşındaki hastanın medikal tedavi sürecinde Anadolu propolisi kullanımı ve hastalık sürecine etkisi bildirilmiştir. Hastaneye yatışının 3. günü şiddetli solunum yetmezliğine bağlı olarak yoğun bakıma sevk edilmiştir. Tedavisini düzenleyen hekim destek tedavi olarak Anadolu propolisi alımına karar vermiştir. Günlük 20 damla Anadolu propolisi, etkisini 3. günde nefes almada rahatlama olarak göstermiştir. 7. gününde ise hasta yoğun bakımdan çıkarılmış ve mekanik solunum desteği kesilmiştir. 10. günde akciğer görüntülemesinde belirgin iyileşme, 15. gün kontrolünde akciğerlerinin tamamen iyileştiği bildirilmiştir. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi Eğitim ve Araştırma hastanesi sağlık çalışanları üzerinde Anadolu propolisinin COVID-19’a karşı etkisi araştırılmıştır. 209 sağlık çalışanının katıldığı çalışmada, deney grubu: 102 kişi 1 ay boyunca %30 Damla içeren Anadolu propolisi almıştır. Kontrol grubu ise 102 kişi herhangi bir tedavi almadan takip edilmiştir. Planlanan takip süresinde semptomatik vakalara göre, 1. ayın sonunda tüm grupların PCR analiz sonuçları değerlendirilmiştir. Takip süresi sonunda; %30 Damla içeren Anadolu propolis alan 102 katılımcı olan grupta sadece 2 katılımcıda COVID-19 PCR pozitifliği tespit edildi. Diğer yandan ise; kontrol kolu olarak takip edilen grupta 102 katılımcının 14’ünde COVID-19 PCR test pozitif tanısı elde edilmiştir. COVID-19’a karşı ve kontrol grubuna kıyasla Anadolu propolisi alan grupta yaklaşık olarak %98 oranında istatistiksel anlamlı oranda koruyuculuk tespit edilmiştir. COVID-19 tanısı almış bireylerin saf Anadolu propolisi içeren bir özütten düzenli olarak en az 20 damla kullanmaları tavsiye edilmektedir.
10. Propolisin üst solunum yolu enfeksiyonu geçiren çocuklarda kullanım önerisi ne olmalıdır?
Çocuklarda sık görülen solunum yolu enfeksiyonları, virüs veya bakteri kaynaklıdır. Çocukların bağışıklık sistemi ne kadar güçlü ise hastalıklara yakalanma sıklığı da o kadar düşük olacaktır. Güçlü bir bağışıklık sistemi için antioksidanlardan zengin beslenmek çok önemlidir. Doğada bilinen en güçlü antioksidan propolistir. Özellikle 15 farklı fenolik ve flavonoid içeriğine sahip olan Anadolu Propolisini çocukların beslenmesine mutlaka eklemelisiniz. Her gün en az 10 damla propolis tüketimi, çocukların vücudundaki serbest radikallerin yani hücre atıklarının temizlenmesine yardımcı olacaktır. Hastalık ya da halsizlik durumlarında ise bu miktarı 4 katına kadar arttırabilirsiniz. Özellikle solunum yolu enfeksiyonu geçiren çocuklarda propolis damla ve propolis içeren boğaz spreyleri kullanılmalıdır. Çünkü propolis boğaz mukozasını kaplayarak dışardan gelebilecek olan yeni virüs ve bakterilerin tutunmasını engeller, bu sayede solunum yolu hastalıklarının daha kolay atlatılmasına yardımcı olur. 2012 yılında, Hodeidah Üniversitesi’nde yapılan çalışmada; propolis kullanımın çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonlarına etkisi araştırılmıştır. Çalışmaya üst solunum yolu enfeksiyonu tanısı konulan 41 çocuk katılmıştır. Katılımcılardan toplam 17 boğaz kültürü örneği alınmıştır. 17 örnekten 9'unda Streptococcus pyogenes bakterisi, 2’sinde Haemophilus influenzae bakterisi ve 6’sında Candida albicans mantarı tanımlanmıştır. Çalışmada hastalara propolis süte karıştırılarak verilmiştir. Propolis alan çocukların 2-5 günlük bir sürede iyileştiği tespit edilmiştir. Ayrıca propolisin antimikrobiyal özelliği ile S. pyogenes, H. influenzae ve C. albicans'ın gelişmesini önlediği ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonucunda, propolisin çocuklarda bakteri ve kandida türlerinin neden olduğu boğaz enfeksiyonlarının tedavisinde yardımcı aynı zamanda etkili bir antimikrobiyal ajan olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Üst solunum yolu enfeksiyonlarında çocukların günde en az 10 damla saf Anadolu propolisi içeren bir özütten tüketmeleri tavsiye edilmektedir.
Kaynaklar:
1. W Greenaway, T Scaysbrook & F R Whatley, The Composition and Plant Origins of Propolis: A Report of Work at Oxford, Bee World, 71:3, 107-118, 2015.
2. Kolaylı S, Şahin H, Talep R, Djebli N, Chenini H, “In vivo and in vitro anti-diabetic activity of ethanolic propolis extract”, J Food Biochem. 2020;00:e13267.
3. Shouny W, Muagam F, Sadik Z, Hamza W, “Antimicrobial Activity of Propolis Extract on URT Infections in Pediatric Patients Admitted to Al-Thowrah Hospital, Hodeidah City Yemen,“ World Journal of Medical Sciences 7 (3): 172-177, 2012."